Łukasz Górka (1481/1482-1542) belonged to the noble family of the Łodzia coat of arms. In the 15th century, lords from Górka (Miejska) held high offices and accumulated vast estates. Łukasz was possibly the most rich land owner in Poland, as well as the leading figure from the magnate faction, opposing the political aspirations of masses of noblemen. He was thought to be a ruthless money grabber and stories have it that it was out of his greed that towards the end of his life he left his secular career to become the bishop of Włocławek. However, he did not spare funds for representational purposes. He extended his castles (Kórnik, Szamotuły) and founded many pious works of art. Some of the works he ordered have survived, including a fragment of a triptych showing the scene of the Annunciation to the Blessed Virgin Mary. Although its original purpose remains unidentified, it was most probably ordered for the family chapel of the Górkas in the Poznan cathedral.
Created in 1529, the painting was founded by Łukasz II Górka, a magnate and dignitary from the region of Wielkopolska, and it was probably originally designated for the St. Stanislaus altar in the family chapel of the Górkas in Poznan cathedral. The scenes showing the Annunciation and the Visitation, painted in the central panel of the triptych, are expressed with an orthodox Catholic approach. The role of the Virgin Mary in the work of salvation is very clearly demonstrated, along with the active role of the Holy Trinity. The showing of four virtues in the Visitation was an allusive extension of the narration of the history of salvation with its beginning in Heaven, i.e. the council of the Holy Trinity and its decision to send Christ down to the earth. What is also peculiar about the programme is the showing of prophets from the Old Testament (on the triptych‘s wings) announcing the coming of the Messiah and the reference to Sibyl in the representations and inscriptions on the Virgin Mary’s kneeler. The complex structure of the images of both the Annunciation and the Visitation possibly draws from the motifs contained in liturgical books and books intended for individual devotion. The potential sources of the iconographic programme of the Kórnik panel can be traced most strongly to the title page of the 1492 French missal for Paris (Paris, Bibliotheque Mazarine, ms. 412). The strongly traditional iconography of the triptych becomes even more prominent in the context of confessional controversies witnessed by Poznań and the region of Wielkopolska in the 1520s. With the help of the Kórnik triptych, Łukasz Górka clearly demonstrated his faithfulness to Catholicism.
This article describes comprehensive conservation works and examinations carried out on the late-Gothic painting “Annunciation to the Blessed Virgin Mary” from the Kórnik Library of PAN [the Polish Academy of Arts and Sciences] from 2013 until 2014. The painting underwent conservation several times in the 19th and 20th centuries. A detailed analysis of the state of preservation of the work, determination of the causes of its damage, and the chemical composition of the particular technological layers with the help of such examination methods as laboratory analyses of the pigments and binders, and UV and IR analysis of the painting, made it possible for the researchers to identify and remove all the secondary layers and to restore the work in such a way as to recover its original aesthetic value and technological properties.
This article discusses the history and architecture of a typical urban smallholding located at ul. Poznańska 13 in Kórnik belonging to the Michałowski family and the daily life which occurred there. The property used to include a house, pig-sties, a stable, and a garden, all of which were located between the main town road and the edge of the lake, as well as a barn and a field situated outside the town. The owner of such an urban smallholding used to be referred to as a civis agricola, or Ackerburger in German. In the 18th century, the holding belonged to the Biniaks, a family o f craftsmen. Towards the end of the century, along with the hand of Katarzyna Biniak (ca. 1764-1844), it became the property of Andrzej Michałowski (1763-1830), a carpenter from the neighbouring town of Bnin. The current house and the surviving outbuildings were built in 1878 by Andrzej’s grandson, Michał Michałowski (1832-1902). It was one of the so-called Grunderzeit investment projects implemented at the beginning of the reign of Wilhelm I, Emperor of Prussia. From Michał, the property was taken over by Franciszek Michałowski (1858-1924) and his wife Anna nee Szelążkiewicz (1878-1962). The author extensively discusses the daily life in the smallholding in the first decades of the 20th century on the basis of written and oral sources collected also from their son Stanisław (1903-1984) and granddaughter Bogusława Michałowska-Kowalska (*1931), the author’s mother. Some furniture, windows, doors, paintings, daily objects, and numerous documents from the end of the 19th century and the beginning of the 20th century have managed to survive in the house until today. The later history of the property reflects the subsequent changes taking place in the life of the region and the country. After Franciszek’s death, Anna rebuilt the house, which ceased to be one household, becoming several tenant flats. During the Nazi occupation, Anna Michałowska was displaced, and deprived of her right to the property for the benefit of a German woman (Ursula Lehmann?). After 1945, the communist authorities assigned several families to live in the household, leaving only one room for Anna’s son, Stanisław. At that time, his political career (as an MP and as Deputy Mayor of Grudziądz in the 1930s; he was a member of the underground national authorities during the occupation) had been broken. During Stalinist times, he was imprisoned and was unable to practice his profession. It was then that he came back to Kórnik and the house became again the centre of a smallholding. Currently, it is the living place of the author - Stanisław’s grandson - and his closest family.
The door is made of pine wood, and has a single leaf with four panels. The leafs dimensions are 182 x 98 cm. Doors of this type were used as early as in the times of antiquity. In Poland, they appeared by the end of the 15th century. A similar door existed in the attic of the building at ul. Wrocławska 16 in Poznań in the 18th century. Many examples have survived in Germany. Iron fittings are the characteristic dating feature. The form of the hinges of the Kórnik door is very similar to that of the hinges used in the door in the 18th century manor house at ul. Szyperska 9 in Poznań. The manor house is a well-preserved example of architecture from this period. Colour is a vital element of research. The original layer at the side of the dwelling room was green. Morphological analysis has dated it to the turn of the 19th century. The above was confirmed dendrochronologically - the timber was cut after 1787. The joinery is of considerable importance for research in the fields of architecture and our material culture.
Dendrochronological dating of 3 floor planks from a room in the attic of a corner house in the market square in Kórnik (plac Niepodległości 50) indicates that the house was probably built in the late 18th century (in the 1780s).
Two wooden piles, which used to be a part of the strengthening of the castle island are stored in Kórnik Castle. They were most probably excavated at the turn of the 1950s, during refurbishment works. In 2013, they were examined dendrochronologically and subjected to radiocarbon dating so that their age could be determined. It was established that the trees from which the piles were made were cut in 1511 (- 7/+8) (result for the oak sample) and 1512 (result for the alder sample).
This article is a proposal of a new edition of the text of Agnus Dei contained in the manuscript kept in the Kórnik Library (manuscript No. BK 101), consisting of comprehensive transliteration, scientific transcription with linguistic commentary and - which is a significant novelty compared to the previous editions of historical texts - philological translation. The combined analysis of language and versification allowed for a fuller reading of the meaning of the text and - in consequence - the drafting of a new transliteration and transcription, in many places different from the one published by M. Muszyński in 1968. The article contains a description of the codex in which the presented text is written, a short history of the European and Polish cult of wax medallions consecrated by the Pope, as well as the Latin text of a poem about Agnus Dei, which may be the source (although not necessarily a direct one) of the Polish text.
The fifth part of letters by Maria Harsdorf nee Gniewosz covers the very sad, last period of her friendship with Helena Mycielska from the region of Wielkopolska. It was in this period that the letters’ authors father died, soon and rather unexpectedly followed by her husband, Tadeusz Harsdorf. In about 1910, Maria’s short life also came to an end. In her last letters, Maria devoted a lot of space to her family, expressing concern about the condition of her parents, and in particular her seriously ill father. She often told her friend about the great loneliness she experienced after her husband’s death. As a deeply religious person, she believed that everything in her life happened out of God’s will and she consented to it. Despite the tragic experience, she was vividly interested in the congregation for the local female land owners, which was established in 1902, and she even agreed to become their president. As a result, she was in close contact with Józef Teodorowicz, a Lvov archbishop of Armenian rite. She remained interested in the activity of Polish “feminists”, although she was always critical about it. She described difficult moments connected with the agricultural strikes in 1906. She recalled the books she had read: mainly religious and philosophical ones. She shared her thoughts concerning her trips undertaken in order to repair her constantly deteriorating health. She dreamed of going to Italy together with Helena - a trip which subsequently never happened. The two friends never met again either, although Maria very often wrote how much she wanted their encounter and referred to it.
The article presents sources concerning the situation of the Jewish community in Poland in the independence-formation period. The documents were most probably drawn up by the Polish Ministry for Foreign Affairs and sent to the Polish Mission in Rome. Illustrative reports from the activity of foreign commissions: the US commission led by Henry Morgenthau and the British commission led by Stewart M. Samuel (which investigated the reported cases of pogroms and the persecution of Jews for several months in 1919) as well as a report by Peter Wright, a member of the British commission, were published. The reports have a high educational and historical value, since they present a rather balanced approach, and conclude that there were no pogroms, that the poor situation of Jews resulted from the generally disastrous condition of our country, which was devastated by the war, and that their accusations against the Polish government had proved to be groundless. The published documents are an interesting picture of the situation of the Republic of Poland, which was experiencing a rebirth after 123 years.
This text has two goals: to discuss a surviving fragment of correspondence between Kazimiera Iłłakowiczówna and her friend Melania Plater-Zyberk, and to provide information on the latter (since she is a part of the little known circle of people close to Iłłakowiczówna). A fragment of her correspondence with the poet dating back to the period from 1960 to 1970 has survived in the authors family. The collection includes fifteen letters written on postcards and seasonal cards. The poet provides information on her daily concerns, intentions, arranged meetings, and also discusses her literary and artistic achievements. Kazimiera Iłłakowiczówna’s letters are private and as such enrich with new tones the poet’s extensive epistolography - both the official and the family correspondence kept in four Polish libraries (with the largest collection kept in the Kórnik Library).
„Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” działa zgodnie z Kodeksem Postępowania Komitetu ds. Etyki Wydawniczej (Committee on Publication Ethics – COPE).
Standardy zachowań przyjętych przez wydawcę pisma (PAN Bibliotekę Kórnicką) a obejmujące redaktorów czasopisma, autorów, recenzentów i wydawcę znajdują się na stronie:
https://publicationethics.org/files/Code_of_conduct_for_journal_editors_1.pdf
Autorzy przysyłający swe prace do „Pamiętnika” proszeni są o dołączenie następującego oświadczenia:
- praca nie była nigdzie publikowana ani nie jest skierowana do redakcji innych czasopism lub ksiąg zbiorowych;
- praca jest całkowicie oryginalna, a wykorzystane w niej założenia, teorie i fragmenty tekstów innych osób zostały wskazane przez autora artykułu wraz z podaniem nazwiska ich twórcy i tytułu dzieła.
O wszelkich wykrytych przypadkach braku rzetelności naukowej będą informowane odpowiednie podmioty.
Redakcja nie płaci honorariów autorskich.
Zasady recenzowania tekstów
Nadesłane artykuły podlegają wstępnej kwalifikacji dokonywanej przez Radę Redakcyjną.
Po uzyskaniu pozytywnej oceny, każdy tekst jest kierowany do dwóch niezależnych recenzentów, bez ujawnienia nazwiska autora artykułu. Recenzja ma formę pisemną.
Nazwiska recenzentów nie są ujawniane autorom.
W razie konieczności dokonania poprawek w tekście opinia recenzentów, wraz ze wskazówkami dotyczącymi tych poprawek, jest przekazywana autorowi artykułu, jednakże bez podania nazwisk recenzentów.
Kryteria oceny artykułów
– Czy treść artykułu mieści się w profilu tematycznym „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej”?
– Czy artykuł jest oryginalny tzn. czy nie był w całości lub w części gdziekolwiek publikowany?
– Na ile artykuł jest nowatorski i odkrywczy; czy prezentuje nowe ustalenia lub interpretacje, wprowadza do obiegu naukowego najnowsze materiały?
– W jakim stopniu artykuł uwzględnia aktualny stan wiedzy na dany temat oraz materiały źródłowe?
Konstrukcja artykułu
– Czy tezy zostały wyraźnie określone i odpowiednio zhierarchizowane?
– Czy interpretacje i wnioski są poprawne?
– Czy temat jest adekwatny do treści artykułu?
Forma artykułu
– Czy tekst jest poprawny pod względem językowym?
– Czy nie występują powtórzenia lub zbytnie rozwlekłości?
– Czy abstrakt trafnie oddaje główne tezy artykułu i ich uzasadnienie?
Recenzenci „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej”
Mariusz Bryl (UAM), Paulina Buchwald-Pelcowa (BN), Wiesław Długołęcki (UG), Monika Hamanowa (WTN), Artur Jazdon (UAM), Jan Kęsik (UWr), Jacek Kowalski (UAM), Andrzej Mężyński (UW), Piotr Nowak (UAM), Alicja Pihan-Kijasowa (UAM), Józef Tomasz Pokrzywniak (UAM), Maciej Urbanowski (UJ)
Ze względu na tematykę niektórych artykułów redakcja zastrzega sobie prawo powoływania dodatkowych recenzentów.
Redakcja „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej” deklaruje, że wersja drukowana czasopisma jest jego wersją pierwotną.
Oddanie tekstu do redakcji stanowi jednocześnie zgodę na jego zamieszczenie w Internecie.
O czasopiśmie
Założyciel Biblioteki Kórnickiej, Tytus Działyński, już w latach czterdziestych XIX wieku powziął ideę wydawania czasopisma naukowego – organu Biblioteki. Jego syn Jan, planował wydawanie „Kwartalnika Biblioteki Kórnickiej”, jednakże nie znalazł odpowiednich współpracowników.
Zamysły Działyńskich wcielił w życie Józef Grycz, dyrektor Biblioteki w latach 1928-1929. Pod jego redakcją ukazał się pierwszy zeszyt „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej” w roku 1929. Od tego czasu „Pamiętnik” ukazywał się nieregularnie, w miarę napływu funduszy i materiałów.
Do roku 2017 ukazały się 34 zeszyty.
„Pamiętnik” został powołany dla popularyzowania zbiorów i dokumentowania dziejów Biblioteki, także zamieszczania rozpraw opartych na jej materiałach. W kilkudziesięcioletniej historii pisma zdarzały się odstępstwa od tak nakreślonego programu, jednakże generalnie zachowywało ono kórnicki charakter. Publikowane były liczne teksty prezentujące druki i rękopisy ze zbiorów Biblioteki. Opisywano syntetycznie niektóre zespoły lub ich wybrane części – długossiana, tzw. Archiwum Zaremby (z czasów powstania styczniowego), archiwum organizacji głównej powstania styczniowego w zaborze pruskim, tzw. zbiory rzymskie i paryskie (wyselekcjonowane druki zwarte, czasopisma i fotografie ze stacji naukowych PAN w Rzymie i w Paryżu), archiwum Jędrzeja Giertycha. Zamieszczano teksty katalogów druków ulotnych, czasopism oraz kalendarzy z XVI-XVIII w.
Z okazji obchodów 100. rocznicy śmierci A. Mickiewicza przygotowano zeszyt (6), wydany trzy lata po obchodach, prezentujący unikalne rękopisy i pamiątki okresu romantyzmu znajdujące się w Bibliotece. Zamieścili w nim artykuły wybitni mickiewiczolodzy – Stanisław Pigoń (o autografie III części Dziadów), Leon Płoszewski, Eugeniusz Sawrymowicz oraz Hanna Malewska. Tom został wysoko oceniony w środowisku polonistycznym.
Cenny zeszyt monograficzny (12) ukazał się w 150. rocznicę założenia Biblioteki Kórnickiej (w roku 1976). Zawierał on pionierskie rozprawy, oparte na niewykorzystywanych dotąd źródłach. Przedstawiono w nich genezę Biblioteki, przekształcenie jej z biblioteki prywatnej w instytucję publiczną, wzrost zbiorów w kolejnych okresach, podstawy finansowe. Zarówno ten tom „Pamiętnika”, jak i późniejsze o dwa lata obchody jubileuszowe, przypominały i środowisku naukowemu i opinii publicznej o zasługach Biblioteki dla nauki i kultury polskiej (druki i publikacje Biblioteki zdobiono wówczas dewizą 150 lat w służbie narodu).
Zeszyt monograficzny (24) poświęcono zasłużonemu bibliotekarzowi kórnickiemu i plenipotentowi Jana Działyńskiego oraz Zamoyskich – Zygmuntowi Celichowskiemu.
Wiele miejsca zajmowały w „Pamiętniku” edycje źródłowe, były to drobne litteraria, odezwy, memoriały, umowy, a przede wszystkim korespondencja – od pojedynczych listów do całych zespołów publikowanych w częściach. Opisywano również zbiory kartograficzne oraz muzealne, kolekcje obrazów i złotnictwa, meble lub pojedyncze wybrane eksponaty.
„Pamiętnik” wniósł znaczący wkład w badanie biografii fundatorów Biblioteki, zwłaszcza Tytusa Działyńskiego. Najwięcej miejsca zajęły edycje jego korespondencji, obszernie opracowano edytorstwo naukowe i zasługi dla powołania PTPN, stosunkowo słabiej uwzględniono kolekcjonerstwo. Jan Działyński otrzymał (w 1987 r.) monografię biograficzną pióra pracownika Biblioteki – Andrzeja Mężyńskiego, stąd też na łamach „Pamiętnika” omówiono jedynie jego zasługi dla powiększania zbiorów i działalność wydawniczą. Liczne teksty poświęcono działalności gospodarczej i społecznej Władysława Zamoyskiego oraz prowadzonej przez jego matkę Jadwigę Szkole Pracy Domowej Kobiet. Kilka tekstów dotyczyło historii stworzonej przez Zamoyskich Fundacji „Zakłady Kórnickie”.
„Pamiętnik” spełniał obowiązek pamięci o ludziach, którzy swoje życie zawodowe związali z Biblioteką. Wyczerpujące opracowania poświęcono dyrektorom Stanisławowi Bodniakowi, Stanisławie Jasińskiej i Stefanowi Weymanowi, a cały obszerny blok – Jerzemu Wisłockiemu (w zeszycie 29). Również pracowników „dalszego planu” żegnano zawsze obszernymi nekrologami.
Trzon zespołu autorskiego stanowili i nadal stanowią pracownicy Biblioteki, publikują również autorzy z innych środowisk naukowych (głównie z UAM). Pismo otwarte jest także dla osób zaczynających dopiero karierę naukową.
Zmieniali się redaktorzy i nakładcy.
Zeszyty od 2. (1930) do 4. (1947) redagował Stanisław Bodniak,
5. (1955) i 6. (1958) – Stanisława Jasińska,
7. (1959) – 12. (1976) – Stefan Weyman,
13. (1977) – 20. (1983) – Marceli Kosman,
21. (1986) – 23. (1993) – Helena Chłopocka,
a 24. (1996) – 34. (2017) – Barbara Wysocka.
Pierwsze cztery numery ukazały się nakładem Fundacji „Zakłady Kórnickie”, zeszyty od 5. do 22. wydawało Ossolineum, natomiast od numeru 23. czasopismo wydaje Biblioteka Kórnicka nakładem własnym.
Pismo poświęcone jest szeroko rozumianej promocji macierzystej instytucji. Jego zakres tematyczny wiąże się z obszarami działalności Biblioteki i obejmuje artykuły o treści bibliotecznej sensu stricto, muzealnej, naukowo-badawczej i edytorskiej. Wiele tekstów ukazywało dzieje Biblioteki Kórnickiej i sylwetki związanych z nią ludzi.
Układ „Pamiętnika” pozostał w zasadzie trwały od czasów jego powstania. Obejmuje on rozprawy i artykuły, materiały i publikacje ineditów, opracowania bio- i bibliograficzne (oparte przeważnie na zbiorach Biblioteki), opisy zbiorów i nowych nabytków, sprawozdania z działalności, nekrologi. W zasadzie nie zamieszczano recenzji ani polemik.
W zeszycie 26. ukazała się bibliografia zawartości poprzednich zeszytów.
en
pl
