Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

StreszczenieW eseju tym autor przedstawia i analizuje twórczosc Ajdukiewicza w róznych dziedzinach. S4 to: składnia, semiotyka, epistemologia i metodologia nauk. Najwięcej miejsca poświęca autor pogłdom epistemologicznym Ajdukiewicza (które ewoluowały od radykalnego konwencjonalizmu do skrajnego empiry-zmu), jego koncepcji metodologii pragmatycznej (zarazem empirycznej i nor-matywnej) oraz oryginalnej metodzie parafrazowania tradycyjnych tez filozo-ficznych na język metalogiki lub semantyki.

StreszczenieArtykuł rozważa problem prawdy na gruncie konwencjonalizmu jako kierunku epistemologicznego. Szczególna uwaga jest przywiązana do konwencjonalizmu radykalnego Kazimierza Ajdukiewicza. Analizowane są powody, dla których Ajdukiewicz zdecydował się na omówienie funkcjonowania kategorii prawdy w schemacie teoretycznym, jak rozwinąl. Wskazuje się że konwencjonalizm radykalny nie prowadzi do relatywizmu w rozumieniu prawdziwości. Niemniej jednak koncepcja Ajdukiewicza nie da się utrzymać z uwagi na wyniki Tar-skiego (semantyczna definicja prawdy, twierdzenie o niedefiniowalności prawdy). W szczególności, metajęzyk, w którym buduje się semantyczną definicja prawdy, nie musi być domknięty. W zakończeniu zarysowana jest propozycja ulokowania pojęcia prawdy w konwencjonalizmie, oparta na spostrzeżeniu, że pogłd ten nie implikuje arbitralności konwencji.

StreszczenieArtykuł identyfikuje motywy wspólczesnej filozofii antycypowane przez rady-kalny konwencjonalizm. Zarazem wskazuje na to, że z uwagi na odkrycie ute-oretyzowania obserwacji radykalny konwencjonalizm jest dziś stanowiskiem przestarzałym. Ta diagnoza służy poszukiwaniu takiej rewizji radykalnego konwencjonalizmu, która nadaje się do utrzymania i zachowuje jak najwiócej elementów oryginalnego stanowiska Ajdukiewicza. Analizując m.in. stosunek Quine'a doktryny niezdeterminowania przekładu i Wittgensteina koncepcji gier językowych do radykalnego konwencjonalizmu, autor dochodzi do wniosku, że radykalny konwencjonalizm należy uzupełnić o pragmatyczną teorię obserwacji Feyerabenda, zaś oryginalne stanowisko można potraktować jako idealiza-cyjną teorię języka. Innym wnioskiem jest, że opanowanie jakiejkolwiek apa-ratury pojęciowej wymaga znajomości alternatywnych aparatur pojeciowych.

StreszczenieW swoich pracach Kazimierz Ajdukiewicz niejednokrotnie podejmował zagad-nienia oplatające się wokól tego, co przyjęło się w literaturze określać mianem sporu o realizm. W standardowy sposób zwięźle opisywał uczestników tego sporu. Jego program epistemologii semantycznej sprawił, że stał się on prekur-sorem wyodrębnienia semantycznej płaszczyzny sporu o realizm i przypisania centralnej roli w tym sporze zasadzie dwuwartościowości, wyprzedzając pod tym wzgłdem brytyjskiego filozofa Michaela Dummetta o ponad dwadzieścia piex lat. Należy jednak pamiętać, że Ajdukiewicza i Dummetta wiele laczyło w metodologii prowadzenia sporu, natomiast wiele dzieliło, jeśli idzie o jego rozwiązanie. Pierwszy bronił realizmu, a drugi skłaniał się w strong antyreali-zmu semantycznego, który można interpretować jako formę idealizmu trans-cendentalnego.

StreszczenieWedług standardowej wykładni Ajdukiewicz był realistę a jedną z jego naj-ważniejszych zasług było sformułowanie celnych argumentów przeciwko ide-alizmowi. Taką interpretację znajdujemy zarówno w popularnych opracowa-niach, jak i specjalistycznych badaniach poświeconych jego filozofii. Jednak bliższe przyjrzenie się jego pogłdom, zarówno w wersji wczesnej (radykalny konwencjonalizm), jak i późnej (radykalny empiryzm), stawia pod znakiem zapytania to standardowe ujęcie. Jeśli bowiem mamy Ajdukiewicza nazywać realistę to o jaki właściwie typ realizmu może tu chodzić? Moja hipoteza głosi, że „realizm” Ajdukiewicza niewiele ma wspólnego z tym, co tradycyjnie rozumie się pod tym pojęciem. Świadczą o tym glówne założenia jego filozofii: (a) akceptacja stanowiska Kanta o decydującej roli podmiotowych struktur poznawczych w kształtowaniu obrazu świata, (b) semantyczna interpretacja tego stanowiska (w duchu pierwszej filozofii Wittgensteina, którą za Steniusem można określić jako lingwistyczny transcendentalizm), (c) przyjęcie konwen-cjonalistycznej tezy o pluralizmie struktur (schematów pojeciowych) i obrazów świata; w pózniejszym okresie doszło jeszcze założenie (d) uprzywilejowujące schemat pojeciowy języka potocznego oraz języka nauk empirycznych.

StreszczenieAjdukiewicza postrzega się jako myśliciela, który przeszedł ewolucję od radykalnego konwencjonalizmu do empiryzmu. W proponowanym tu ujęciu alternatywnym, ewolucja prowadzi do empiryzmu, ale typu pragmatycznego i z pewnym elementem platonizmu. Wyrazem pragmatyzmu jest m.in. arty-kuł

StreszczenieW niniejszym tekście zamierzałem, po pierwsze, przypomnieć zarzuty wobec reizmu skonstruowane przez Kazimierza Ajdukiewicza, po drugie przytoczyć niektóre odpowiedzi na owe zarzuty, sformułowane zarówno przez Tadeusza Kotarbińskiego, jak i przez Czesława Lejewskiego, po trzecie wskazać, które z odpowiedzi Lejewskiego usuwają czeic zarzutów Ajdukiewicza, po czwar-te - wykazać, dlaczego pozostałe odpowiedzi na niektóre zarzuty Ajdukiewicza nie są przekonujące. Ogólnym celem tej pracy jest uzasadnienie daleko posuniętego sceptycyzmu wobec reizmu semantycznego. Staram się uzasadnić przekonanie, iż jedynym rozsądnym rozwiązaniem dla reisty jest rezygnacja z semantycznej czeici jego doktryny. W pracy zachowuję neutralnosc wobec ontologii reizmu, choć moje predylekcje metafizyczne rozmijają się całkowicie z reistycznym obrazem świata.

StreszczenieDyrektywalna teoria znaczenia powstała w okresie, gdy Kazimierz Ajdukie-wicz pozostawał pod wpływem radykalnego konwencjonalizmu. Pogłdy te spowodowały odrzucenie korespondencyjnej teorii prawdy i próbę zbudowania holistycznej i nieodniesieniowej teorii znaczenia. Motywem napisania mojego artykułu było przekonanie, że teoria znaczenia Ajdukiewicza może zostać - po odpowiednich modyfikacjach - zastosowana do języka naturalnego. W tym celu analizuję konsekwencje wybranych aspektów teorii dyrektywalnej i pró-buję wskazać, w jaki sposób teoria ta powinna bye zmodyfikowana, aby mogła pełnić funkcję teorii znaczenia j?zyka naturalnego. Podstawową wadą teorii dyrektywalnej, która uniemożliwia pełnienie tej funkcji, jest brak rekurencyj-ności, co sprawia, że nie wyjaśnia ona, w jaki sposób znaczenie zdania jest wyznaczone przez znaczenia występujacych w nim slów. Konieczne jest zatem uzupełnienie teorii Ajdukiewicza o komponent rekurencyjny. Kolejna wada tej teorii wiąze się z budową macierzy języka, do której Ajdukiewicz wprowadza dane doświadczenia jako komponent pozajęzykowy. Wada ta może bye łatwo usunięta przez odwołanie się do holistycznego aspektu teorii. Również podana przez Ajdukiewicza definicja związku znaczeniowego powoduje niepoządane konsekwencje, dotyczace znaczen wyrażeń w językach otwartych.

StreszczenieW artykule przedstawiam zalety traktowania dyrektywalnej teorii znaczenia (DTZ) jako wspólcześnie rozumianej teorii znaczenia wąskiego. Rozpoczynam od sformułowania siedmiu postulatów, które udana teoria znaczenia wąskiego powinna spełniać. Następnie kontrastuję teorię dyrektywalną z semantyką ról pojeciowych Neda Blocka. Dwa aspekty tej teorii zostają włczone do DTZ - jej naturalizm i dodatkowy, czwarty typ dyrektyw znaczeniowych. W dalszej części artykułu pokazuję jak skorzystanie z DTZ w charakterze teorii znaczenia wąskiego pozwala na uniknięcie pewnych dobrze znanych wad semantyk funkcjonalnych. Na zakończenie pokazuję w jaki sposób zmodyfikowana DTZ spełnia siedem postulatów, od których rozpoczajem, i zarysowuję krótko dalsze drogi rozwoju dla tej teorii.

StreszczenieW swoim artykule z 2004 roku Max Kölbel charakteryzuje zjawisko „nie-zawinionej niezgody”

StreszczenieSzeroko znane, czy wręcz popularne, pojęcia Ajdukiewicza

StreszczenieW artykule omawiam koncepcję pojęcia podaną przez Kazimierza Ajdukie-wicza w

StreszczenieWbrew stanowisku Kazimierza Ajdukiewicza można bronić pogłdu, że zda-nie ma charakter logiczny nie dopiero wtedy, gdy ma wartość logiczny, lecz już wtedy, gdy ma treść dającę się wytłumaczyć w innych zdaniach. Taki jest przypadek spotykanych w literaturze pięknej zdań wyobraźniowych, które w przeciwnym razie trzeba uważać za ulomne logicznie, a ich niedosłow-ność za logiczny wadliwość. Nazwijmy posiadanie treści przez zdanie funkcją konotacyjnę a posiadanie odniesienia w świecie rzeczywistym funkcją denotacyjną. Wówczas zdania wyobraźniowe nalezą do zdań branych w funkcji konotacyjnej. Z ogólu tych zdań wyróżnia zdania wyobraźniowe ich dodat-kowa funkcja pragmatyczna, jaką jest sugestywność estetyczna. Wygodnie jest umieścić semantykę zdań wyobraźniowych w platohskiej ontologii trzech światów, w której świat pierwszy (fizyczny) składa się z rzeczy w pewnych sta-nach, świat drugi (psychiczny) z ludzkich przeżyć wewnętrznych, świat trzeci (logiczny) ze znaczeh slów. To właśnie ze znaczeniami slów naszego języka możemy utożsamić konotacje. Jako poboczną dyrektywę metodologiczną dla ontologii trzech światów warto jest przyjąć tezę reizmu, która pozwala redu-kować światy „trzeci” i „drugi” do bytów podstawowych świata pierwszego - rzeczy.

StreszczenieAjdukiewicz opowiadał się za szerokim racjonalizmem. Jako dwa podstawo-we kryteria racjonalności przekonań wymieniał ich komunikowalnosc i inter-subiektywną sprawdzalność. Jednak czasem zdaje się on akceptować pewne szczególne kroki poznawcze, nieracjonalne w powyższym sensie. 1) Neopozy-tywistyczną eliminację metafizyki uważał za zbyt radykalną. 2) Nauki empi-ryczne wspierają się na bezpośrednim doświadczeniu, które jest, jego zdaniem, subiektywne i niepowtarzalne. 3) W aksjologii przypisywał poznawczą rolę uczuciom. 4) W póznych pogłdach uznał, że mowa nie jest wyczerpujacym środkiem komunikacji myśli. We wszystkich tych punktach warunkiem pod-jęcia racjonalnej działalności poznawczej okazuje się uprzednie ustępstwo na rzecz zaakceptowania kroków irracjonalnych, jednak w granicach kontrolowa-nych przez rozum.

StreszczenieArtykuł przedstawia ewolucję pogłdów Ajdukiewicza na problem uzasadnia-nia. Wiodła ona od

StreszczenieKazimierz Ajdukiewicz definiuje sceptycyzm jako tezę że nie istnieje kryte-rium prawdy, a w konsekwencji nie jest możliwe uzasadnienie jakiejkolwiek tezy. Według Ajdukiewicza, sceptycy mieszają dwa poziomy uzasadnienia: uzasadnienie sądu

StreszczenieArtykuł prezentuje Ajdukiewiczowską krytykę nieklasycznych koncepcji praw-dy. Przez te koncepcje należy rozumieć koherencyjnę konsensualn% ewiden-cyjną oraz pragmatyczną teorię prawdy. Autor artykułu skupia się na analizie jednego tylko, ale jego zdaniem najważniejszego argumentu krytycznego pod adresem tych teorii, mianowicie polegającego na tym, że zgodnie z myślą Ajdukiewicza wspomnianych koncepcji nie należy w ogóle traktować jako teorii prawdy. S4 one wprawdzie, według Ajdukiewicza, ważnymi elementami procesu budowania i osiągania przez nas tego, co nazywamy wiedz% w tym wiedzą naukową - np. jako składniki teorii uzasadniania - ale traktowanie ich i nazywanie koncepcjami prawdy jest fałszowaniem tego pojęcia.

StreszczenieMetaepistemologiczny projekt Kazimierza Ajdukiewicza zwany „semantycz-n4 teorią poznania” postuluje, aby podchodzić do poznania od strony języka. Projekt ten zarazem uzasadnia ów analityczny postulat, wykazując, ze jeśli poznanie ma bye określone co do treści, to do poznania tak właśnie powinno się podchodzić. Podejście to pojmuje poznanie jako twór, na który składają się językowe znaczenia wyrażeń. Takie pojmowanie poznania posiada tę zaletę iż pozwala wykorzystać w epistemologii rezultaty uzyskane w metamatema-tyce do rozwiązywania pewnych tradycyjnych sporów epistemologicznych. Projekt formalnej teorii poznania przedstawił Roman Suszko. Inspiracją tego projektu była semantyczna teoria poznania Kazimierza Ajdukiewicza, której Roman Suszko nadal postać sformalizowaną. Kontynuatorem formalnoepiste-mologicznych badah Suszki jest Jan Wolehski. Pytanie, które autor artykułu stawia i na które udziela odpowiedzi, brzmi: jakie warunki winny bye spenio-ne, aby można było przejsc od klasycznej (subiektywnej) teorii poznania do teorii poznania rozumianej semantycznie, a w szczególności do jej sformalizo-wanej postaci, i aby zarazem wyniki uzyskane na gruncie semantycznej teorii poznania były równoważne wynikom uzyskanym na gruncie teorii poznania pojmowanej klasycznie?

StreszczenieW artykule zostają porównane ze sobą trzy stanowiska w kwestii uzasadnie-nia zdah czy przekonah spostrzeżeniowych: Kazimierza Ajdukiewicza, Johna McDowella oraz Donalda Davidsona. Szczególną uwagę poświęcono David-sona kategorii triangulacji jako rzucającej światło na ideę rozwijaną przez Ajdukiewicza, w myśl której doświadczenie jednostkowe, choć nie uzasad-nia zdah spostrzeżeniowych, to uczestniczy w procedurze pośredniego uza-sadnienia, związanej m.in. z uznaniem społecznego charakteru komunikacji językowej.

StreszczenieArtykuł stanowi rekonstrukcję bardzo ważnej i owocnej dyskusji między przed-stawicielami Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, która miała miejsce na począt-ku XX wieku. Dyskusja ta dotyczyła zagadnienia prawdy, a jej ubocznym skutkiem było stworzenie przez Jana Łukasiewicza logiki wielowartościowej. Rekonstrukcja opiera się częściowo na dwóch nieznanych tekstach Kazimierza Ajdukiewicza, odnalezionych ostatnio w jednym z dzienników lwowskich tego okresu.

StreszczenieCzyny sprawiedliwe muszą spełniać trzy warunki, zdaniem Ajdukiewicza: „zasadę równej odpłaty i zapłaty”, „zasadę równej miary” i „zasadę równouprawnienia”. Opis tych zasad wskazuje, że trafniej byłoby je nazywać: „warunkiem ekwiwalentnej wymiany”, „warunkiem anonimowości” i „warunkiem wstępnej równości”. Pierwszy warunek wymaga, by każdy, kto godzi się na wymianę dóbr, otrzymał coś, co ma taką samą wartość, co przedmiot, z którym się rozstaje. W transakcjach handlowych poza wolnym rynkiem taka zasada jest być może słuszna, jednak w warunkach wolnego rynku wolno ją uznać za zbędną, ponieważ sam rynek dba o ekwiwalentność ustalając ceny. Także poza transakcjami handlowymi pierwszy warunek wydaje się zbędny. Przekonuje o tym Arystoteles, gdy opisuje dary między przyjaciółmi. Drugi warunek żąda bezstronności i bezinteresowności. Ajdukiewicz potępia egoizm grupowy i faworyzowanie wybrańców z własnej wspólnoty. Ponieważ nie dokonuje przy tym żadnych zastrzeżeń, można odnieść wrażenie, że domaga się, byśmy również o cudze dzieci i rodziny dbali jak o własne. Nie wydaje się, by takie żądanie było przekonujące. Więcej nawet, mamy prawo - jak sądzę - obdarzyć szczególną życzliwością i hojnością każdego, kogo nam się podoba, w szczególności osoby nam najbliższe. Trzecia zasada przewiduje, że mamy prawo domagać się czegokolwiek tylko wtedy, gdy to, czego żądamy, będzie nagrodą za pracę i starania, a nie za jakieś dary natury, jak talent lub uroda. Zatem wstępnie - czyli zanim zbierzemy procentujący kapitał - każdy powinien być traktowany tak samo. Wydaje się, że te trzy zasady pozwalają empirycznie ustalać, komu się dzieje krzywda, i testować konkurencyjne metody jej usunięcia.

StreszczenieKazimierz Ajdukiewicz był jedną z czołowych postaci Szkofy Lwowsko-War-szawskiej i jednym z najbardziej szanowanych filozofów polskich XX wieku. Jego zainteresowania obejmowafy szeroką gamę tematów, choć logiczna ana-liza języka i relacja języka oraz poznania dominowafy w jego aktywności naukowej. W polu jego filozoficznych dociekah znajdowafy się także metodologia i teoria nauki. W artykule poddaję pod dyskusję metodologiczne proble-my nauk humanistycznych, obecne w dociekaniach badawczych Ajdukiewicza. Pracował on nad problemami metodologicznymi humanistyki glównie w dwu tekstach:

StreszczenieArtykuł stanowi próbę ukazania miejsca problematyki z zakresu metodologii nauk humanistycznych w twórczości Kazimierza Ajdukiewicza. Autor stara się przybliżyć promowany przez tego filozofa ogólny program metodyczny, majacy obejmować m.in. nauki humanistyczne, oraz, uwzgłdniając ewolucję jego pogłdów semiotycznych i metodologicznych, zarysować wpływ dzieł tego filozofa na kierunki i tresc prac metodologicznych powstałych jako bez-pośrednia bądź pośrednia inspiracja jego naukową aktywnością prowadzoną na gruncie metodologii logicznej.

StreszczenieW artykule przedstawiam dydaktyczny dorobek Kazimierza Ajdukiewicza. Jego koncepcja nauczania może stanowić pryzmat oceny wspólcześnie funk-cjonujacych wzorców wychowawczo-dydaktycznych. Środowisko filozoficzne, w którym wzrastały idee Ajdukiewicza, miało istotny wpływ na jego nauczy-cielską postawę. Zwłaszcza autorytet, jakim był dla swych uczniów Kazimierz Twardowski, założyciel szkoły lwowsko-warszawskiej, ukształtował ją w sposób zasadniczy. Dlatego jednym z ważniejszych punktów podjętych w artykule rozważań jest pytanie o aktualnosc metod i idealów dydaktycznych, charakte-rystycznych dla całej Szkoły.