Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

Ulica Józefa Dietla w Krakowie jest realizacją pionierskiego rozwiązania urbanistycznego. Została zaprojektowana w 2 połowie XIX wieku m.in., jako dukt wentylacyjny dla poprawy warunków klimatycznych w mieście. Ważnym elementem wspomnianego systemu wentylacji miasta jest niezabudowany teren obecnego boiska sportowego klubu „Nadwiślan” ułatwiający napływ wiślanej bryzy do wnętrza miasta. Rozwiązanie to jest chlubnym świadectwem nowoczesnej myśli urbanistycznej realizowanej w Krakowie w tamtych czasach. Rola ulicy Dietla, jako duktu wentylacyjnego jest dziś zapomniana i niedoceniana mimo, iż warunki klimatyczne w Krakowie uległy znacznemu pogorszeniu w porównaniu z czasami, gdy ulicę Dietla budowano. Miarą lekceważenia znaczenia sanitarnego ulicy Dietla i terenu „Nadwislanu” jest zły stan współczesnego zagospodarowania ulicy Dietla, w wyniku czego zmniejszyła się drożność przepływu powietrza tą arterią. Planowana na wspomnianym terenie sportowym budowa bloku mieszkalnego definitywnie przekreśli możliwość funkcjonowania arterii, jako duktu wentylacyjnego. Tym sposobem świadectwo ekologicznej świadomości XIX-wiecznych urbanistów krakowskich zostanie w XXI wieku zmarnowane.

Dom Ochrony Towarzystwa Dobroczynności (dom starców) wraz z zabudowaniami dawnego klasztoru ss. Koletek, zlokalizowany u zbiegu ulicy Koletek, Dietla oraz ulicy Sukienniczej w Krakowie przechodzi gruntową rewitalizację. W skład kompleksu wchodzi niezwykły apartament mieszkalny, nazwany „Apartamentem Królewskim”, którego integralną częścią jest dwupiętrowa kaplica z witrażami oraz polichromiami ściennymi autorstwa Jana Bukowskiego. W opuszczone wnętrze sacrum tchnięto nowe życie.

Artykuł pokazuje dorobek architektoniczny powstały w ramach realizacji Centralnego Okręgu Przemysłowego w kontekście konieczności jego zachowania i ochrony. Prezentowane są wybrane zagadnienia i problemy związane z aktualnym stanem technicznym obiektów budowlanych, zarówno przemysłowych jak i mieszkalnych. Analizie poddany jest również wpływ współczesnych doktryn konserwatorskich na możliwości zachowania dzieł architektury COP-u przy specyficznych warunkach własnościowych, niewielkiej świadomości użytkowników i właścicieli oraz dużym niedoborze źródeł historycznych i planistycznych.

W artykule zaprezentowano oryginalną metodę wykorzystania coolhuntingu do poszukiwania nowych trendów w projektowaniu architektonicznym i wzornictwie. Umiejętność rozpoznawania trendów wiąże się z możliwością zdobycia przewagi konkurencyjnej dzięki nowym projektom, które mogą stać się przebojem na rynku, zdobędą uznanie klientów. W szerokim rozumieniu coolhunting oznacza szukanie inspiracji i prognozowanie kierunków rozwoju. Pierwotnie odnosił się do mody ubraniowej, ale szybko rozprzestrzenił się na wiele innych dziedzin: muzykę, sztukę, styl życia, a także architekturę i wzornictwo. Prezentowany tekst jest nieznacznie poprawioną i uzupełnioną wersją autorskiego artykułu opublikowanego w książce pt. Zastosowania ergonomii. Wybrane kierunki badań ergonomicznych w roku 2014. (red. Charytonowicz J.), Wyd. Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego PTErg, o/Wrocław, 2014, s. 289-304. Przedstawiona metoda jest wynikiem prac naukowo - badawczych prowadzonych pod kierunkiem autora w Instytucie Architektury i Planowania Przestrzennego Politechniki Poznańskiej w latach 2012-2014.

Artykuł przedstawia pierwsze pionierskie próby kształtowania formy architektonicznej w górach w oparciu o architekturę tradycyjną i jej dalszą ewolucję do form neoregionalnych unowocześnionych. Ważne tutaj jest czerpanie z tradycji oraz poszukiwanie nowych metod poznawczych architektury górskiej. Ewolucja ta powinna odbywać na różnych szczeblach rozwoju – od badań nad formami pierwotnymi, poprzez czerpanie z rozwiązań tradycyjnych i poszukiwanie nowych rozwiązań. W metodologii tej zasłynęła Krakowska szkoła projektowania w krajobrazie pod kierunkiem Prof. Włodzimierza Gruszczyńskiego oraz pokolenia jego uczniów, którzy w latach późniejszych, mimo trudności podkreślali powagę rozważań nad przedmiotową tematyką.

26 VI 2010 roku upłynęło 100 lat od urodzin Macieja Nowickiego, wybitnego polskiego architekta i humanisty. Nowicki przyszedł na świat w klasycznej rodzinie “wysadzonych z siodła” – w Czycie w Kraju Zabajkalskim. 31 VIII tego samego roku minęło 60 lat od tragicznej, przedwczesnej śmierci Nowickiego w katastrofie lotniczej - także z dala od kraju, nad deltą Nilu, w drodze z Indii do Ameryki. Te dwie rocznice przyczyniły się do zainteresowania zjawiskiem twórczości Nowickiego; ukazało się kilka publikacji, a w listopadzie 2010 zorganizowano konferencję naukową w Warszawie (ZG SARP, W Arch. PW, Wydawnictwo RAM). Jednak, z uwagi na rozproszenie spuścizny, dekady programowego milczenia po jego wyjedzie z kraju w 1945 r., trudne do niedawna kontakty z USA i Indiami, gdzie działał przez ostatnie lata życia - Maciej (znany także jako Matthew) Nowicki, fenomenalnie utalentowany “architekt dla architektów”, jak trafnie go kiedyś nazwano z racji wyrafinowania i nowatorstwa jego projektów – pozostaje nadal nieznany. Autorka niniejszego eseju poświęciła Nowickiemu dysertację doktorską (Politechnika Krakowska, 2000) i szereg publikacji po polsku i angielsku. Tu – porusza kwestię rozwoju twórczości Nowickiego, tak teoretycznej jak i projektowej. Omawia pokrótce powstałą w Polsce wizję odbudowy śródmieścia Warszawy (1945), jak i projekt pierwszego dachu wiszącego (hiperboloidy parabolicznej) dla Areny w Raleigh w Karolinie Północnej (1949). Następnie, dyskutuje szerzej „marzenie architekta”: plan i koncepcję architektoniczno - urbanistyczną Chandigarh, nowej stolicy Pendżabu (Indie, 1950) autorstwa Nowickiego ( przy współpracy Alberta Mayera). Po przedwczesnej śmierci Polaka projekt przejęty został przez zespół Le Corbusiera, z którego osobą jest powszechnie i wyłącznie kojarzone Chandigarh ...

Ustawy o planowaniu przestrzennym z lat 1994 i 2003 zniosły obowiązek sporządzania planów miejscowych, więc 3/4 terytorium Polski zabudowywane jest bez planu. Zastępują go ułomne i korupcjogenne „Decyzje o warunkach zabudowy”. W roku 2014 zlikwidowane zostały uprawnienia urbanistyczne i samorząd zawodowy Izba Urbanistów. Środowiska profesjonalistów pozbawione zostały podstawowych narzędzi. Od roku 2015 indywidualne budownictwo mieszkaniowe i rekreacyjne może powstawać bez pozwolenia na budowę. Ta liberalizacja objawia się intensyfikacją zabudowy wokół „magnesów” krajobrazowych. Jakość krajobrazu stała się ofiarą politycznego populizmu. Co takiego wydarzyło się w transformacji rozpoczętej w roku 1989, że społeczeństwo nie podąża za głosem profesjonalistów i elit intelektualnych, a władza bezkrytycznie schlebia upodobaniom wyborców? Czy ceną demokracji i gospodarki wolnorynkowej musi być psucie jakości estetycznej wspólnego dobra? Bez odpowiedzi na to nie potrafimy podjąć skutecznej ochrony i poprawy krajobrazu, jako narodowego dziedzictwa.

Artykuł porusza tematykę pielęgnacji historycznych założeń ogrodowych, w tym funkcjonujących jako przestrzenie publiczne, zabytkowych parków. Szczególną uwagę poświęcono idei włączania seniorów w opiekę i pielęgnację zabytkowych założeń parkowych. Wskazane są wzajemne obustronne korzyści jakie mogą wyniknąć, ze współpracy między opiekunam i zabytkowych obiektów, a zorganizowanymi grupami seniorów, którzy działaliby w ramach wolontariatu, fundacji bądź symbolicznego wynagrodzenia. Mogą one mieć przełożenie na poprawę stanu historycznych założeń ogrodowych jak i pozytywny wpływ na stan zdrowia fizycznego i psychicznego osób starszych.

Kształtowanie przestrzeni nie może oznaczać bezustannego powiększania powierzchni zabudowanej. Nowe dzielnice, nowe miasta, winny być czymś więcej niż zbiorami domów produkowanych szybko i stawianych przypadkowo. Winny mieć ulice, place, żeby pojawiały się w nich kierunki i osie jako cechy miejskości. Powinny poruszać wyobraźnię, mieć znaczenie dla teorii miejsca i tworzyć motywacje urbanistyczne dla projektowania architektonicznego. Projektanci winni zwracać uwagę na to, co już istnieje w mieście ; odejść od budowania „rzeczywistości równoległej” do istniejącej - resztki dawnego miasta sobie a my sobie. W tej sytuacji, coraz większą rolę pełnić może dzieło architektury i kreacja urbanistyczna, aby stawać się miernikiem jakości przestrzeni ; nie tylko miejskiej, pozostając z nią w nierozerwalnym związku. Im lepsza jest architektura i rozumniejsza urbanistyka, tym lepsza staje się przestrzeń. Ład w przestrzeni to oznaka prawdziwej nowoczesności.

Funkcje handlowe mają bardzo istotne znaczenie dla rewitalizacji zespołów miejskich. Różnorodne formy handlowe jak rynki i place targowe, hale sukienne, czy pasaże, na przestrzeni wieków wzbogacały koloryt przestrzeni publicznych w mieście. Struktura urbanistyczna przez ostatnie 25 lat wolnego rynku w Polsce pod wpływem nowych funkcji komercyjnych uległa wielu deformacjom. Atrakcyjne, umieszczone wewnątrz galerii miejskich i centrów handlowych funkcje przyczyniają się do degradacji zewnętrznych, otaczających ulic. Rozrzucone w przestrzeni miasta centra handlowe, izolowane powierzchniami parkingów od sieci powiązań pieszych, pogłębiają wewnętrzne peryferia. Wahania światowej ekonomii skłaniają nas do refleksji nad skalą interwencji komercyjnych w mieście, kierując w stronę ograniczania funkcji handlowych, a w szczególności wielkopowierzchniowych. Właściwa relacja funkcji komercyjnych z pięknym krajobrazem miejskim może i powinna być traktowana jako element promocji miasta. Działanie w obszarach dziedzictwa kulturowego wymaga jednak wypracowania instrumentów, które umożliwiłyby ochronę istniejących wartości.

Tematyka niniejszego artykułu dotyczy badań nad specyfiką przeobrażeń współczesnej przestrzeni publicznej miast cywilizacji zachodniej oraz zagadnieniem jej wielopostaciowości. W opisie złożonych przemian przestrzeni miejskich Autorka sięga do zapożyczonych z pola nauk przyrodniczych pojęć „hybrydy” i „hybrydyzacji” szeroko wyjaśniając przy tym zasadność ich wykorzystania we wspomnianym obszarze badawczym.

Społeczeństwo obywatelskie nie przestaje być przedmiotem uwagi mediów i polityków, dyskutowane pod każdym względem: politycznym, narodowym, społecznym. Można wobec tego zadać również pytanie, jaki ewentualny wpływ na architekturę, a szerzej – estetykę naszego środowiska, może mieć przemiana zwykłego homo sapiens w obywatela? Jeśli w ogóle, to czym będzie się różniła urbanistyka i architektura społeczeństwa obywatelskiego od tego co widzimy obecnie. Czy można opisać estetykę społeczeństwa obywatelskiego? W końcu: jaka jest relacja obywatelskości, architektury, estetyki i krajobrazu?

Artykuł ma charakter refleksyjno-podsumowującego rozważania na temat zaproponowany przez organizatorów konferencji „W stronę piękna. O prawnych problemach estetyzacji przestrzeni publicznej, w ujęciu interdyscyplinarnym". To naukowe wydarzenie miało miejsce w kwietniu 2014 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Autor przyjął architektoniczną perspektywę rozważań, w której szczególną rolę odgrywa pojęcie krajobrazu miasta. Praca składa się z części wprowadzającej, w której przedstawiono uzasadnienie dla przyjętej perspektywy. W dalszej części pracy wykonano klasyfikację zaprezentowanych w wystąpieniach plenarnych i referatowych stanowisk, opinii i badań. Uogólnienie to ma charakter pięciopunktowej typologii, w ramach której zarysowały się ogólne zagadnienia problemowe. Naczelną tezą przyjętą w pracy jest twierdzenie, iż zagadnienia problemowe omawiane podczas konferencji są efektem współczesnego modelu gospodarowania przestrzenią, będącego wynikiem zbyt liberalnego podejścia po przemianach społeczno-ekonomicznych w 1989 roku. Stąd wniosek, że problemy istotne dla estetyki miast są skutkami, których przyczyn należy upatrywać w ogólnospołecznym i kulturowym podejściu do rzeczywistości. Z uwagi na cel pracy za jaki przyjęto podsumowanie i komentarz do wydarzenia naukowego jakim była gdańska konferencja, oraz rodzaj refleksji nad stawianymi podczas konferencji tezami, w pracy zrezygnowano z formułowania końcowych konkluzji. Prezentowane w pracy wnioski autor- skie są jedynie głosem w dyskusji i dopełnieniem opinii wygłaszanych podczas wystąpień. W zamierzeniu artykuł ma skłaniać do szerokiego oglądu podnoszonych problemów, wyciągania własnych wniosków, a co najistotniejsze, ma stanowić zaczyn dla przyszłych dyskusji naukowych nad zagadnieniem piękna przestrzeni miast.

Podróż do magicznego w naszych wyobrażeniach kraju Katarów. To w ramach naszego Programu Roboczego UIA „Miejsca Sakralne”. Po drodze, dzięki lotniczej przesiadce, kilkugodzinny spacer po Amsterdamie. I miasto, i Giełda dzieło Hendrika Berlage, i Nemo dzieło Renzo Piano niezmiennie robią wrażenie. Potem Tuluza. Zaskakuje nie tylko monumentalnym pięknem bazyliki Saint Sernin i jeszcze może surowszego XIII - wiecznego Couvent des Jacobins, ale i nowoczesnym metrem. A wszystko to w obrębie wspaniałej, idealnej, zabytkowej regulacji, także materiałowo - kolorystycznej: ceramiczne Czerwone Miasto - „la Ville Rouge”. Na uczelni krótka sesja referatowa i przedziwna historia Katarów. Potem nocleg w malowniczym, z „pruskim murem” Mirepoix. Wreszcie oczekiwana seria zamków: na wysokich i stromych skalnych graniach. Trzeba nam pieszo zdobywać ruiny „wolnych odszczepieńców”. Wspinamy się z Wojtkiem zziajani, ale szczęśliwi. Kultowe Montsegur, potem Foix z zamkiem w środku miasta. Klarowne w planie jak nasze Chęciny – Puilaurens i wreszcie wieńczące długi i stromy grzbiet Peyrepertuse. W finale Carcassonne: dzieło Violet - le - Duc, ale strawne jak nasze Stare Miasto. Tutaj dopada mnie wiadomość o śmierci przyjaciela ... telefon do jego żony. Jak symbol tego pożegnania – w wolny ostatni dzień, pielgrzymkowa podróż do Lourdes. Podziemna bazylika projektu Vago robi wrażenie. Niespodzianką jest kaplica grecko – katolicka ze znakomitym, mrocznym malarstwem Jerzego Nowosielskiego. „Odmładzający” jest ostatni nocleg: na fotelach lotniska w Tuluzie...