Nauki Humanistyczne i Społeczne

Filozofia i Nauka

Opis

Czasopismo Filozofia i Nauka powstało w roku 2013. Do roku 2015 było wydawane przez Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Od roku 2016 jest wydawane wspólnie przez Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

W czasopiśmie jest prezentowana filozoficzna problematyka, która ma związki z nauką, a więc:

— problematyka filozoficzna asymilującą wyniki nauki jako przedmiot swych analiz, źródła informacji lub inspiracje, w tym filozofia przyrody, antropologia filozoficzna, filozofia umysłu;

— epistemologia i metodologia;

— dociekania nad filozofią projektowaną jako nauka;

— rozważania nad relacjami pomiędzy nauką a światem życia, rzeczywistością społeczną i kulturą.

Strona czasopisma: http://filozofiainauka.ifispan.waw.pl/

ISSN

ISSN 2300 - 4711

Wydawcy

Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Instytut filozofii UMCS

RADA REDAKCYJNA

Orysya Bila – Uniwersytet Katolicki, Lwów, Ukraina

Peter Bołtuć – University of Illinois, Springfield, USA

Adrián Figueroa – Universidad Autónoma de San Luis Potosí, Meksyk

Igor K. Lisiejew — Instytut Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk, Moskwa, Rosja

Marek Łagosz — Instytut Filozofii, Uniwersytet Wrocławski

Zbysław Muszyński — Instytut Filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Sergey Niznikow — Uniwersytet Przyjaźni Narodów Rosji, Moskwa, Rosja

Zdzisława Piątek — Instytut Filozofii, Uniwersytet Jagielloński

Aldona Pobojewska — Instytut Filozofii, Uniwersytet Łódzki

Mikhail Pronin — Instytut Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk, Moskwa, Rosja

Vladimir Przhilenskiy — Moskiewski Narodowy Uniwersyst im. Kutafina, Moskwa, Rosja

Pavlo Sodomora – Narodowy Uniwersytet Medyczny im. Danylo Halytsky’ego, Lwów; Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Ivana Franka, Lwów, Ukraina

Peter Sykora — Centrum Bioetyki, UCM University, Trnava, Słowacja

Emilija A. Tajsina — Kazański Uniwersytet Państwowy, Kazań, Rosja

Carlos José B. Tiago de Oliveira — Centro de Filosofia das Ciências da Universidade de Lisboa, Lisbona, Portugalia

Barbara Tuchańska — Instytut Filozofii, Uniwersytet Łódzki

Paweł Zeidler — Instytut Filozofii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

Małgorzata Czarnocka (redaktor naczelny)

Andrzej Łukasik, zastępca redaktora naczelnego (filozofia przyrody, filozofia fizyki);

Stanisław Czerniak (socjologia wiedzy, filozofia społeczna);

Marek Hetmański (epistemologia, filozofia umysłu); Piotr Konderak (kognitywistyka);

Włodzimierz Ługowski (filozofia przyrody);

Mariola Kuszyk-Bytniewska (filozofia nauk społecznych);

Mariusz Mazurek (filozofia nauki, obsługa strony internetowej);

Adres redakcji: Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk,
pokój 105, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa

Numery telefonów: 603 160 505,

Adres elektroniczny: filozofiainauka@ifispan.waw.pl

Strona internetowa: www.filozofiainauka.ifispan.waw.pl

Roczniki i numery
Instrukcja dla autorów
Procedura recenzowania

Wybierz numer

Zawartość

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11

1 Strona tytułowa i redakcyjna

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

2 Spis treści

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

3 Od Redakcji

Małgorzata Czarnocka

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 5-6

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Autorzy i Afiliacje

Małgorzata Czarnocka

4 Philosophy as a Theory over Theories

Piotr Bołtuć

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 7-22

Słowa kluczowe: Philosophy as paradigm building hysicalism over the current sciences

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

We view philosophy as paradigm setting: largely, spread over leading sciences of the epoch, as well as the main developing technologies, and even socio-economic and managerial patterns. This is, obviously, a “regulatory definition,” not quite a descriptive one. We examine whether it is the science of sciences, or the science over the sciences. Thus, it is not quite a meta-science. Our point is not to view philosophy as a methodology of science, or as its maid ( ancilla). Philosophy is viewed as the pinnacle of the sciences, providing them with ontological and axiological meanings. Here is one proposed definition: Philosophy is built upon the sum of general theories of all leading sciences (broadly understood); it is a theory based on this sum. The aim of philosophy so defined is to stipulate and approximate veridical worldviews, rooted in the strongest available background, which is largely the background provided by the sciences, but not quite limited to what is scientifically provable at a given point in time—this last clause is due to temporary limitedness of any science, always existing at a given time-slice. Thus, limited dependency on any principles, not only factual statements. As we know from Albert Einstein’s relativity theories and other scientific revolutions, both factual statements and higher-level principles, are always already inductively questionable, e.g., through inference to the best explanation following pragmatic, context dependent, criteria of what counts as “the best” of explanations. We also question the intuitive requirements of physicalism that are crucial to Daniel Stoljar’s thesis that physicalism cannot be properly defined. In contrast to the broadly scientistic predilection beneath the approach in the main bulk of this article we also need and require a philosophical focus on the human existential condition, which is complementary to, and not contradictory with, the above definition of philosophy. The proposed approach may be viewed as an Enlightenment approach, aware of its strengths and limits; thus, with a post- Enlightenment zing.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Piotr Bołtuć

1 2

University of Illinois at Springfield, USA
Warsaw School of Economics

5 Turing’s Wager?

B. Jack Copeland , Diane Proudfoot

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 23-36

Słowa kluczowe: Alan Turing Turing’s Wager mechanized encryption laws of behaviour unspecifiability of the mind brain modelling whole-brain simulation cipher machines Enigma fish Tunny early computer-based cryptography

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

We examine Turing’s intriguing claim, made in the philosophy journal Mind, that he had created a short computer program of such a nature that it would be impossible “to discover by observation sufficient about it to predict its future behaviour, and this within a reasonable time, say a thousand years” (Turing, 1950, p. 457). A program like this would naturally have cryptographic applications, and we explore how the program would most likely have functioned. Importantly, a myth has recently grown up around this program of Turing’s, namely that it can be used as the basis of an argument—and was so used by Turing—to support the conclusion that it is impossible to infer a detailed mathematical description of the human brain within a practicable timescale. This alleged argument of Turing’s has been dubbed “Turing’s Wager” (Thwaites, Soltan, Wieser, Nimmo-Smith, 2017, p. 3) We demonstrate that this argument—in fact nowhere to be found in Turing’s work—is worthless, since it commits a glaring logical fallacy. “Turing’s Wager” gives no grounds for pessimism about the prospects for understanding and simulating the human brain.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

B. Jack Copeland

Diane Proudfoot

Universityof Canterbury, New Zealand

6 The Human Governance Problem: Complex Systems and the Limits of Human Cognition

Kyrtin Atreides

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 37-64

Słowa kluczowe: e-Governance complexity cognitive bandwidth AGI Artificial General Intelligence scalability tool AI cognitive bias

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

The impact of complexity within government and societal systems is considered relative to the limitations of human cognitive bandwidth, and the resulting reliance on cognitive biases and systems of automation when that bandwidth is exceeded. Examples of how humans and societies have attempted to cope with the growing difference between the rate at which the complexity of systems and human cognitive capacities increase respectively are considered. The potential of and urgent need for systems capable of handling the existing and future complexity of systems, utilizing greater cognitive bandwidth through scalable AGI, are also considered, along with the practical limitations and considerations in how those systems may be deployed in real-world conditions. Several paradoxes resulting from the influence of prolific Narrow Tool AI systems manipulating large portions of the population are also noted

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Kyrtin Atreides

AGI Laboratory, Seattle, WA,USA

7 Unveiling AI’s Existential Threats and Societal Responsibilities

Jessica Baumberger

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 65-79

Słowa kluczowe: Artificial Intelligence (AI) open-source AI AI ethics AI transparency AI Education

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Artificial Intelligence (AI) stands at the intersection of unprecedented opportunities and profound challenges. As AI is increasingly integrated into societal structures, the necessity for transparency and open-source approaches becomes paramount to foster both innovation and ethical considerations. Collaborative efforts among academia, industry, and policymakers are essential for addressing the multifaceted complexities that AI presents. While AI promises transformative benefits, potential challenges, such as its weaponization, corporate exploitation, and job displacement, warrant careful attention. Striking a balance between regulation with innovation is critical. Academic institutions can play a pivotal role, guiding AI’s trajectory, nurturing interdisciplinary learning, and equipping future professionals. Embracing open-source AI can ensure its ethical use and mitigate the risks associated with its exploitation. The existential threats posed by AI are significant, yet with strategic collaboration and foresight, a bright, AI-driven future is within reach.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jessica Baumberger

AI Steering Committee, University of Illinois Springfield

8 Wprowadzenie do Informatyki strategicznej Andrzeja Targowskiego

Kazimierz Kowalski

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 81-91

Słowa kluczowe: informatyka strategiczna KSI KSO PESEL cyfryzacja fale cywilizacji rewolucja informatyczna AI roboty Internet Infostrada Cyfronet bezrobocie Big Tech Lange Chile Model Kratowy Informatyki Model Kratowy Humanistyki automatyzacja prawa informatyki etyka moralność zastosowania informatyki systemy informatyki chmura obliczeniowa platformy informatyki wyzwania technologiczne definicja informatyki nauka informatyki

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest omówienie książki Andrzeja Targowskiego zatytułowanej Informatyka Strategiczna, która powinna stać się Biblią Informatyki w XXI w. Strategiczna informatyka jest monografią dziedziny informatyki w zakresie jej strategicznych fal rozwojowych i wyzwań postępu technologicznego oraz głównych, strategią-zorientowanych zastosowań w biznesie, służbie zdrowia, rolnictwie, edukacji i prywatnym domu. Przedstawia zestaw wyzwań strategicznych informatyki w zakresie humanistyki, cyfrowego państwa i miasta, zrównoważonego rozwoju oraz informatycznej etyki, moralności i praw.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Kazimierz Kowalski

Professor Emeritus, California State University, Dominguez Hills

9 Filozofia przypadku w ujęciu Mariana Smoluchowskiego

Jan Grzanka

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 93-112

Słowa kluczowe: kauzalna przyczynowość ruchy Browna skutek przypadek rachunek prawdopodobieństwa

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

W artykule omówiono ewolucję rozumowania Mariana Smoluchowskiego w kontekście prowadzonych przez niego badań nad przyczynowością i rozumieniem istoty przypadku. Początkowo Smoluchowski skupiał się na epistemicznym badaniu przyczynowości, szukając dowodów potwierdzających teorię kinetyczno-molekularną. Dowodząc przyczyny ruchów Browna, wykorzystał koncepcję kauzalnej przyczynowości. Zasadniczą zmianą w postrzeganiu przez niego przyczynowości było zrozumienie roli przypadku występującego na linii przyczyna ‒ skutek. Wprowadzając do rozważań relacje matematyczne, skupił się na aspekcie zaistnienia skutku. Zdaniem Smoluchowskiego przypadek nadający się do obliczenia prawdopodobieństwa różni się od przypadku w szerszym znaczeniu istotną prawidłowością częstego powtarzania się zjawiska. Zasługą polskiego uczonego było rozróżnienie filozoficznego i fizykalnego pojmowania przyczynowości, przypadku i rachunku prawdopodobieństwa. Przesunięcie rozważań nad naturą przypadku na płaszczyznę ontologiczną przeniosło jego badanie w obszar działania nauki, doprowadzając tym samym do praktycznego zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w fizyce.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jan Grzanka

10 „Czarnoskrzynkowy” model eksperymentu EPR-B

Jan Czerniawski

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 113-131

Słowa kluczowe: mechanika kwantowa twierdzenie Bella eksperyment EPR-B

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Zgodnie z twierdzeniem Bella, żaden model lokalny i realistyczny nie odtworzy wszystkich przewidywań mechaniki kwantowej dla eksperymentu EPR-B. Każdy taki model musiałby przewidzieć zarazem doskonałą korelację i złamanie nierówności CHSH, lecz to wydaje się niemożliwe, gdyż aby dostarczyć pierwszego z tych przewidywań, musiałby być deterministyczny, podczas gdy to wydawałoby się uniemożliwiać drugie. Przedstawiony zostanie model eksperymentu EPR-B, w którym spodziewane jest uniknięcie tej pozornej sprzeczności dzięki deterministycznie chaotycznemu mechanizmowi leżącemu u podstaw pomiarów. Model jest w fazie modelu „czarnoskrzynkowego”, gdyż nie został jeszcze sprecyzowany ten mechanizm, lecz jedynie odpowiadająca mu funkcja odpowiedzi.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jan Czerniawski

Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego

11 Pierwsze próby konstrukcji logik nieklasycznych inspirowanych mechaniką kwantową: Zygmunt Zawirski i John von Neumann

Elżbieta Drozdowska

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11

Słowa kluczowe: Zygmunt Zawirski John von Neumann logika kwantowa logika wielowartościowa filozofia mechaniki kwantowej

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Logika kwantowa pojawiła się w latach 30. XX wieku w wyniku postawienia pytania o to, czy konceptualne zmiany zapoczątkowane w fizyce przez mechanikę kwantową wymagają rewizji logiki. W literaturze anglojęzycznej za prekursora logiki kwantowej uznaje się Johna von Neumanna, natomiast w literaturze polskiej wskazuje się Zygmunta Zawirskiego. Zawirski był pierwszym badaczem, który zasugerował, że mechanika kwantowa może kierować się inną logiką niż logika klasyczna. Był pierwszym badaczem w ramach nurtu wielowartościowej logiki kwantowej, jednak jego wpływ okazał się ostatecznie niewielki. Z kolei John von Neumann wraz z Garrettem Birkhoffem zapoczątkowali dominujący dziś nurt algebraicznej logiki kwantowej. Okazuje się, że pomimo różnic założeń i metod, łączy ich podporządkowanie projektu logiki kwantowej dwóm wymaganiom – uwzględnieniu zasady nieoznaczoności Heisenberga i uzgodnieniu uzyskanej logiki z rachunkiem prawdopodobieństwa.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Elżbieta Drozdowska

Katolicki Uniwersytet Lubelski

12 The Physical Platonism of Galileo Galilei: Ernst Cassirer’s Interpretation in His Published and Unpublished Writings

Giacomo Borbone

Filozofia i Nauka | 2023 | tom 11 | 161-178

Słowa kluczowe: abstraction Cassirer Galileo Galilei idealization science

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

The struggle undertaken by Galileo Galilei against Aristotelian physics—and his subsequent defense of Nicolaus Copernicus’s theories—led the Pisan scientist to bring about the so-called modern scientific revolution and to lay the foundations of the experimental method, the fundamental result of which was to deprive the natural world of subjective qualities and to reconfigure it in purely quantitative terms. On the purely historical level, agreement among historians of science and philosophy is almost unanimous, while the same cannot be said for questions concerning interpretations of Galilei’s modus operandi and the basic philosophical options adopted by Galilei during his demolition of the entire Aristotelian-scholastic framework. Not all experts in the Galilean thought or of science, in fact, agree in tracing the Galilean reflection within the Platonic tradition, but one authoritative voice that has instead argued for its deep intertwining between Plato and Galilei is the German philosopher Ernst Cassirer. In this contribution I will attempt to demonstrate, partly considering two unpublished manuscripts of Cassirer, the plausibility of the Cassirerian thesis about Galilei’s physical Platonism.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Giacomo Borbone

Catania University,Dipartimento di Scienze della Formazione

Instrukcja dla autorów

INFORMACJE DLA AUTORÓW

Przygotowanie tekstów

1. Przyjmujemy teksty rozpraw i studiów do 1,5 arkusza wydawniczego (60 000 znaków ze spacjami), polemik i głosów w dyskusjach – do 0,5 arkusza (20 000 znaków ze spacjami), recenzji – do 0,4 arkusza (około 16 000 znaków ze spacjami). W uzasadnionych przypadkach dopuszczamy wyjątki. Należy je uzgodnić wcześniej z zespołem redakcyjnym.

2. Prosimy autorów o przysyłanie tekstów w edytorze Word 1997–2003, z przypisami dolnymi, a nie końcowymi.

2a. Do każdego tekstu powinno zostać dołączone streszczenie w jęz. polskim (zamieszczone na początku tekstu) oraz w jęz. angielskim (na końcu tekstu), oraz słowa kluczowe w jęz. angielskim, informacja o afiliacji autora (umieszczona pod imieniem i nazwiskiem autora).

2b. Pożądane jest dzielenie tekstu na zatytułowane rozdziały.

3. Cytowanie pozycji literatury powinno zostać przygotowane według poniższego schematu:

Monografie:

Max Scheler, Problemy socjologii wiedzy, przeł. Stanisław Czerniak et al., PWN, Warszawa 1990, s. 32.

Artykuły w czasopismach:

Nelson Goodman, What Should Not Be Said about Representation?, Journal of Aesthetics and Art Criticism, 1987–8, v. 46, s. 419–425.

Rozprawy w monografiach zbiorowych:

E. Mayr, Die Darwinsche Revolution und die Wider‐ stände gegen die Selektionstheorie, w: J. Herbig, R. Hohlfeld (red.), Die zweite Schöpfung. Geist und Ungeist in der Biologie des 20. Jahrhunderds, Hanser, München 1990, s. 44–70.

Odsyłacze do literatury należy umieszczać na jeden ze dwóch sposobów:

A) w przypisach dolnych;

B) w zamieszonej na końcu tekstu Bibliografii. W takim przypadku odsyłacze do literatury powinny być umieszczone w tekście według następującego schematu: nazwisko autora, rok wydania, strony, na przykład: (Giere, 1988, s. 25).

Wybrany przez Autora sposób A) lub B) powinien być stosowany konsekwentnie w całym tekście.

C) Bibliografia winna być uporządkowana alfabetycznie, według nazwisk autorów.

4. Elementy tekstu, które Autor pragnie wyróżnić, należy pisać rozstrzelonym drukiem.

5. Tytuły i podtytuły – wypośrodkowane, półgrubą czcionką.

6. Notki (przypisy) – dolne, a nie końcowe.

7. Autorzy proszeni są przygotowanie tekstu do celów peer‐blind review, czyli o niezamieszczanie w tekście informacji pozwalających zidentyfikować autora. Dane autora na pierwszej stronie tekstu zostaną usunięte przez redakcję przed przekazaniem jej recenzentom.

8. Autorzy są ponadto proszeni o ujawnienie wszystkich osób biorących udział w powstawaniu publikacji oraz ewentualnych źródeł powstawania publikacji. To rozwiązanie zastosowane przez redakcję ma zabezpieczać publikacje przed zjawiskiem ghost‐writing.

9. Autorzy są też proszeni o złożenie deklaracji (także elektronicznie, w formie skanu z podpisem), że tekst przysyłany do druku nie jest przedrukiem tekstu wcześniej publikowanego.

10. Materiały należy przysłać pocztą elektroniczną na adres:

filozofiainauka@ifispan.waw.pl

11. Ewentualne diagramy, ryciny i inne formy graficzne znajdujące się w tekstach powinny być czarno‐białe.

12. Wzory matematyczne powinny być zapisane w formie Word. W razie trudności możliwe są indywidualne negocjacje z redakcją.

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.

Procedura recenzowania

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.