Nauki Humanistyczne i Społeczne

Nauka

Zawartość

Nauka | 2023 | No 4

Abstrakt

Esej stawia pytania dotyczące sposobu uczestnictwa Akademii w dramatycznie zmieniającej się rzeczywistości. To, co nazywamy tu „melancholią”, to z jednej strony prawo Uniwersytetu do formułowania pytań, na które nie znajduje łatwych odpowiedzi, z drugiej – postępujący brak zaufania władzy do Uniwersytetu, któremu stara się ona narzucić różnego rodzaju ograniczenia. Pierwszy rodzaj melancholii jest cnotą (chroni przed uroszczeniami nadmiernej pewności siebie), drugi – niebezpieczeństwem (grozi utratą autonomii Uniwersytetu i wciąga go w bieżące polityczne rozgrywki).
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Tadeusz Sławek
1

  1. Uniwersytet Śląski w Katowicach,Wydział Filozoficzny

Abstrakt

Biologia strukturalna bada strukturę przestrzenną, tj. 3D, makromolekuł biologicznych, głównie białek i kwasów nukleinowych. Początkowo utożsamiana była z krystalografią białek, która dała jej początek. Metoda krystalograficzna polega na badaniu struktury materiału biologicznego za pomocą dyfrakcji promieni X. W latach 80. ubiegłego wieku wsparcie przyszło ze strony jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR), ale prawdziwy przełom nastąpił w ostatniej dekadzie wraz z rozwojem wysokorozdzielczej kriomikroskopii elektronowej (cryo-EM).
W 1971 r. powołano Protein Data Bank (PDB) z misją gromadzenia wyznaczonych eksperymentalnie struktur makromolekuł. Po okresie powolnego wzrostu, w połowie lat 90. XX w. nastąpiła „eksplozja” PDB, związana z rozwojem biotechnologii oraz z powszechnym zastosowaniem synchrotronowych źródeł promieniowania X. W PDB jest obecnie ponad 210 tys. wyznaczonych doświadczalnie struktur makromolekuł, a roczny przyrost sięga 15 tys. Wiele z tych struktur, np. białek wirusa HIV czy SARS-CoV-2, ma znaczenie medyczne, gdyż na ich podstawie projektuje się leki nowej generacji. Postęp techniczny poszedł dalej i dziś dysponujemy laserami rentgenowskimi na swobodnych elektronach (XFEL) o niewyobrażalnej jasności promieniowania X. Umożliwia to skrócenie czasu naświetlania do kilkunastu femtosekund oraz badanie kryształów o wymiarach nanometrów, a nawet pojedynczych molekuł. Obok rewolucji na polu doświadczalnym, przełom nastąpił też w metodach przewidywania struktury 3D białek na podstawie ich sekwencji, tj. informacji jednowymiarowej. Stało się to możliwe dzięki algorytmom uczenia maszynowego, które wytrenowano pod kątem rozpoznawania w sekwencjach białek wzorców strukturalnych. Dla łatwiejszych problemów sztuczna inteligencja (AI) potrafi znaleźć poprawne rozwiązanie błyskawicznie. Dostępny powszechnie serwer AlphaFold zaproponował już strukturę dla ponad 200 mln białek. Inny serwer obiecuje miliard struktur, choć wydaje się, że taka numerologiczna sztuka dla sztuki traci już sens. Czy pojawienie się na arenie AI oznacza koniec eksperymentu? Z całą pewnością nie. Nawet jeśli AI wygeneruje interesujący nas model, to w przypadku zupełnie nowego białka trzeba będzie i tak potwierdzić go doświadczalnie. Poza tym innym metodom potrzebne są wiarygodne modele do uczenia maszynowego czy rozpoznawania obrazu. Wydaje się, że omówione metody będą współistniały na zasadzie synergii.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Mariusz Jaskólski
1 2
ORCID: ORCID

  1. Zakład Krystalografii, Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  2. Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu

Abstrakt

W artykule charakteryzujemy aktualny i niezwykle poważny problem masowych migracji ludności oraz wskazujemy na niezbędne działania polityczne mogące doprowadzić do jego złagodzenia. Omawiany problem ma coraz bardziej dramatyczne konsekwencje, osiągając obecnie rozmiary wymagające podjęcia zdecydowanych działań. Podstawowymi sugestiami są z jednej strony konieczność rozpoznawania sytuacji społecznej w ojczyznach emigrantów i oferowanie tym krajom przemyślanej pomocy, zaś z drugiej uzgodnienia po stronie państw będących celem migracji w celu wypracowania wspólnej, jednolitej polityki, co jest szczególnie ważne w państwach Unii Europejskiej.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Michał Kleiber
1

  1. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Warszawa

Abstrakt

Celem nr 1 artykułu jest odnotowanie i teoretyczne wyjaśnienie trzech kluczowych faktów dotyczących wzrostu gospodarczego w skali globalnej w ostatnich dwóch wiekach. Te fakty to gwałtowne przyśpieszenie wzrostu gospodarczego w niewielkiej części gospodarki światowej około 2 wieki temu, duża stabilność trendu tego wzrostu w tej części w okresie tych dwóch wieków oraz silne zróżnicowanie tempa wzrostu w tym okresie w krajach słabo rozwiniętych. Celem numer 2 jest sformułowanie w świetle tych wyjaśnień prognozy wzrostu gospodarczego, też w skali globalnej, w najbliższych dwóch wiekach.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Stanisław Gomułka
1 2

  1. członek korespondent PAN. Polska Akademia Nauk
  2. London School of Economics 1970–2005

Abstrakt

Artykuł przedstawia szereg uwag dotyczących sztucznej inteligencji (SI), a które nie są oczywiste dla osób, które tą dziedziną na co dzień się nie zajmują. Na początku jest dyskutowana sama nazwa „sztuczna inteligencja” oraz czym ona jest. Jest to potrzebne dla śledzenia dyskusji na temat tego, jaka jest owa SI. Potem opisano, jak SI powstawała – na świecie i w Polsce. Omówione są też konsekwencje pojawienia się programu Chat GPT, a także zasady jego działania. Na fali szerokiego zainteresowania SI pojawiło się też wiele dyskusyjnych wypowiedzi, często pochodzących od autorytetów naukowych z obszarów nauki odległych od informatyki. Polemika z takimi wypowiedziami jest w punkcie zatytułowanym „Chwasty do wyplewienia”. W dalszej części artykułu wykazano, że ludzie pragnęli SI już w starożytności oraz opisano, co potrafi zrobić inteligentny awatar. Zaprezentowano też, jakie prawne regulacje usiłuje się obecnie nałożyć na systemy SI – odpowiednio w Stanach Zjednoczonych oraz w Unii Europejskiej, a więc też w Polsce. Na koniec podjęto temat wzajemnych relacji między SI a cyberbezpieczeństwem.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Wacław Iszkowski
1 2
Ryszard Tadeusiewicz
3

  1. Polskie Towarzystwo Informatyczne
  2. Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji
  3. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków

Abstrakt

Autorka artykułu analizuje wpływ twórczości Marcela Prousta na utwory dramatyczne Tennessee Williamsa, zwłaszcza na dramat Szklana menażeria, znany także z hollywoodzkiej wersji filmowej. W sztuce tej ważną rolę odgrywają Proustowskie motywy, takie jak czas, pamięć i jej mechanizmy. Podobnie jak Proust, Williams nie ukrywa w swoim utworze elementów autobiograficznych. W Szklanej menażerii zwraca również uwagę inspirowane powieścią Prousta wykorzystanie motywów muzycznych oraz doszukiwanie się podobieństw między bohaterami literackimi a postaciami z dzieł malarskich. Choć Proust nie pisał dramatów, a Williams nie zostawił po sobie żadnej powieści, to łączyła ich miłość do teatru i przekonanie, że wspomnienie jest swego rodzaju spektaklem, a scena to szczególnie odpowiednie miejsce, by opowiadać o przeszłości.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Joanna Majewska
1
ORCID: ORCID

  1. Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa

Abstrakt

Na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od kilku lat bardzo aktywnie działa Szkoła Nestorów Nauki, zorganizowana i prowadzona przez dwoje uczonych profesora Kazimierza Przyszczypkowskiego i doktor Izabelę Cytlak. W tej niezwykłej instytucji prowadzone są systematycznie wykłady akademickie dojrzałych wiekiem uczonych o najwybitniejszych kompetencjach. Dotychczas organizatorzy Szkoły Kazimierz Przyszczypkowski i Izabela Cytlak przygotowali trzy tomy zbiorów wykładów wygłoszonych w tej Szkole (dwa pierwsze nazwano „Wykłady nestorów nauki”): Nestorzy nauki Uniwersytetowi, 2019; Uniwersytet. Wspólnota różnorodności i różnicy, 2021; Uniwersytet. Otwarte przestrzenie dyskursów, 2023 (wszystkie opublikowane przez Wydawnictwo Naukowe UAM).
Wykłady nestorów nauki odbywają się co miesiąc, gromadząc około 200 uczestników – naukowców z różnych dziedzin i młodzież akademicką oraz są transmitowane i utrwalane na YouTube. Autor artykułu omawia i analizuje te książki zbiorowe na tle innych badań, studiów i debat interdyscyplinarnych. Dowodzi, że Szkoła Nestorów Nauki w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza jest unikatową w Polsce instytucją akademicką realizującą Humboldta ideę uniwersytetu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zbigniew Kwieciński
1
ORCID: ORCID

  1. emerytowany profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Abstrakt

Przedstawiamy kilka rankingów uczelni wyższych, różnice między nimi oraz rolę, którą mogą pełnić w kształtowaniu krajobrazu szkolnictwa wyższego. Analizujemy pozycję polskich uczelni w różnych rankingach i sugerujemy, dlaczego polska gospodarka w niewielkim stopniu korzysta z dorobku polskich badaczy.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Leszek Pacholski
1

  1. Uniwersytet Wrocławski, Instytut Informatyki

Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badania procesu ustanawiania ewaluacyjnej homogeniczności w ramach polskiego systemu finansowania badań naukowych opartego na wynikach (ang. performance-based research funding system). W tym celu analizie poddany został proces tworzenia wykazu czasopism naukowych z 2019 roku w odniesieniu do dwóch dyscyplin naukowych: biologii i historii. Wybór tego przypadku jest podyktowany jego szczególnym charakterem – tworzenia wykazu z wykorzystaniem wskaźników bibliometrycznych, jak również przy udziale ekspertów. Dlatego też postawione zostało następujące pytanie: czym kierowali się aktorzy uczestniczący w procesie tworzenia wykazu przy podejmowaniu decyzji i wprowadzaniu zmian w wykazie? Aby odpowiedzieć na to pytanie, zastosowano metody mieszane. Po pierwsze, przeprowadzono analizę ilościową zmian wprowadzanych do wykazu w trakcie kolejnych etapów jego tworzenia. Po drugie, przeprowadzona została analiza jakościowa wywiadów częściowo ustrukturyzowanych dotyczących motywacji aktorów. Dzięki analizie jakościowej oraz wynikom ilościowym badanie ujawniło, w jakim stopniu aktorzy wpływają na formę, jaką homogeniczność ewaluacyjna przyjmuje w polskim systemie. Ponadto artykuł dowodzi, że forma, jaką przyjmuje ewaluacyjna homogeniczność, podyktowana jest tym, jak aktorzy pozycjonują się względem dwóch przeciwstawnych sił: heterogeniczności i homogeniczności i rozumienia przez ich pryzmat praktyki i formy oceny jakości badań naukowych. Tekst podsumowuje krótki epilog, aktualizujący wnioski z badania, wychodząc poza jego ramy czasowe.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jakub Krzeski
1 2
Krystian Szadkowski
2
Emanuel Kulczycki
2

  1. Wydział Filozofii i Nauk Społecznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu
  2. Pracownia Komunikacji Naukowej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt

W dniu 28 marca 2023 r. na zaproszenie Węgierskiej Akademii Nauk odbyło się w Budapeszcie pierwsze tegoroczne posiedzenie ESP EASAC. Szeroki i interesujący zakres podejmowanych przez ten panel środowiskowy zagadnień powinien wzbudzić większe zainteresowanie także w Polsce. Niestety działalność w EASAC jest działalnością pro publico bono, co prawdopodobnie jest zasadniczą przyczyną niewielkiej aktywności polskich naukowców jako ekspertów zapraszanych do poszczególnych projektów. Czy organizacja, o której mowa w niniejszym artykule, jest wiarygodna? Odpowiedzią niech będzie to, że pod koniec 2018 r. EASAC został uznany przez prestiżową organizację Public Affairs Awards Europe za „Think Tank of the Year”. Świadczy to o tym, że działalność ta jest doceniania w gronie fachowców. Serdecznie zachęcam wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z tym, co robi ESP EASAC, i bieżącego sprawdzania naszej aktywności.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Rajmund Michalski
1

  1. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Zabrze

Abstrakt

Indywidualny ruch planktonu w oceanie związany jest z zależnościami troficznymi między dominującymi grupami zooplanktonu. Ruch zbiorowy jest następstwem przemieszczania się mas wodnych, cyklów dobowych i globalnego ruchu prądów oceanicznych oraz zmian klimatu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Stanisław Rakusa-Suszczewski
1

  1. członek rzeczywisty PAN

Abstrakt

W tym krótkim artykule przedstawiona została sylwetka i dorobek prof. Zenona Waszczyszyna, członka rzeczywistego PAN i członka czynnego PAU, profesora Politechnik Krakowskiej i Rzeszowskiej, doktora honoris causa Uniwersytetu Technologii i Ekonomii w Budapeszcie, twórcy szkół naukowych w zakresie stateczności konstrukcji inżynierskich i mechaniki ustrojów powierzchniowych oraz w zakresie metod inteligencji obliczeniowej, w szczególności sztucznych sieci neuronowych.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jerzy Pamin
1

  1. Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej

Abstrakt

Profesor Michał Głowiński zmarł 29 września 2023 r. Nauka polska straciła wielkiego humanistę i pisarza. Ten tekst daje krótkie przypomnienie jego biografii, twórczości i wpływu na środowisko naukowe.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Grażyna Borkowska
1

  1. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa

Instrukcja dla autorów

NAUKA jest czasopismem Polskiej Akademii Nauk wydawanym kwartalnie w języku polskim lub angielskim. Czasopismo publikuje recenzowane prace naukowe, artykuły przeglądowe, polemiczne, wspomnieniowe, recenzje oraz listy do redakcji.

Wszystkie materiały do publikacji prosimy przesyłać drogą elektroniczną do sekretariatu redakcji lub do członków Komitetu Redakcyjnego. Artykuły należy przygotować za pomocą standardowego edytora tekstu. Tekst nie powinien zawierać poprawek, podkreśleń i spacjowań. Kolejne akapity należy rozpoczynać wcięciem. Do pracy prosimy dołączyć streszczenie (maksymalnie 250 słów) oraz słowa kluczowe (trzy do ośmiu). Jeśli praca napisana jest w języku polskim, to wówczas tytuł pracy, słowa kluczowe oraz streszczenie należy dostarczyć również w języku angielskim. Ilustracje prosimy przesłać w oddzielnych plikach, niezależnie od tego, czy zostały one umieszczone także w pliku z tekstem. Jakość ilustracji powinna pozwalać na ich bezpośrednią reprodukcję oraz skalowanie do formatu czasopisma. Fotografie i ilustracje w formie map bitowych muszą posiadać rozdzielczość wynoszącą co najmniej 300 dpi i być zapisane w typowym formacie graficznym. Zamieszczanie ilustracji barwnych wymaga uzgodnienia z redakcją.

Wraz z plikiem zawierającym artykuł i plikami z ilustracjami należy przesłać:

a) pismo, w którym pierwszy autor zwraca się do redakcji o wydrukowanie pracy w czasopiśmie (formalne zgłoszenie materiału do publikacji w kwartalniku NAUKA), podaje swój adres, afiliacje, adres e-mailowy oraz podpis wraz z podaniem tytułu naukowego;

b) pisemne oświadczenie, że praca nie była dotąd ogłoszona drukiem i nie została złożona w innej redakcji. W przypadku wykorzystywania rycin (lub innych elementów) uprzednio publikowanych lub pochodzących od innych autorów należy dołączyć pisemną zgodę autorów i wydawnictwa na ich wykorzystanie;

Literatura przedmiotu powinna być umieszczona na końcu pracy w układzie sekwencyjnym (odwołanie w tekście, np. [1]) lub alfabetycznym typu „autor-rok” (odwołanie w tekście, np. (Ziman J., 1978)).

Artykuł:

Watson J.D., Crick F.H.C., Molecular structure of nucleic acids. Nature 1953, nr 171,

s. 737–738.

Książka:

Ziman J., Reliable knowledge. Cambridge University Press, Cambridge 1978, s. 124–157.

Rozdział w książce:

Klemensiewicz Z., Przekład jako zagadnienie językoznawstwa, [w:] O sztuce tłumaczenia, pod redakcją M. Rusinka, Wrocław 1955, Zakład im. Ossolińskich, s. 85–97.

Tytuły artykułów w literaturze przedmiotu powinny być podane w oryginalnym brzmieniu, a skróty tytułów czasopism według Web of Science: Standard journal abbreviations oraz wykazów narodowych i branżowych. Spis piśmiennictwa nie powinien zawierać niepublikowanych danych, informacji prywatnych lub prac w przygotowaniu. Odwoływanie się do takich źródeł może występować jedynie w tekście.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji