Nauki Humanistyczne i Społeczne

Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej

Zawartość

Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej | 2021 | tom 38

Abstrakt

Półwysep wcinający się w wody Jeziora Bnińskiego (nazwany przez archeologów „Szyją”) był miejscem trzykrotnie zajętym pod dłużej trwające osadnictwo. Na przełomie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w jego południowej części (stanowiącej wówczas przybrzeżną wyspę) ludność kultury łużyckiej użytkowała naturalnie obronną osadę. Drugi okres intensywnego zasiedlenia półwyspu przypadł na lata 40. X wieku, kiedy został tam zbudowany solidnie ufortyfikowany gród wczesnopiastowski, użytkowany (ze 160-letnią przerwą) do początków XIII wieku. W połowie XIII wieku u nasady półwyspu została zbudowana siedziba na kopcu, stanowiąca rezydencję kasztelanów do czasu lokacji Bnina na prawie magdeburskim między 1386 a 1395 rokiem.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Hanna Kóčka-Krenz
1
ORCID: ORCID

  1. Wydział Archeologii UAM, Poznań

Abstrakt

W Bibliotece Kórnickiej przechowywanych jest wiele starodruków z dawnego zboru braci czeskich w Lesznie, a wśród nich adligat, czyli „klocek”, łączący w całość trzy dzieła: jedno Jana Kalwina oraz dwa Macieja Flaciusa. Druk ten oprawiony został pergaminem makulaturowym, zapisanym tekstem wybitnego filozofa-scholastyka Gilberta z Poitiers; jest to fragment Commentarius ad Epistolas S. Pauli.
Autor artykułu porównuje tekst Komentarza z okładki pergaminowej z innymi rękopiśmiennymi egzemplarzami tego dzieła. Na marginesie rozważań o autorstwie traktatów przypisywanych Gilbertowi zwraca uwagę, że dotychczas w tych badaniach nie sięgnięto do analizy rytmiki. Zachowany na okładce tekst został napisany prozą rytmiczną, inną niż jeden z listów Gilberta.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Tomasz Jasiński
1 2
ORCID: ORCID

  1. Biblioteka Kórnicka
  2. Wydział Historii UAM, Poznań

Abstrakt

W zbiorach Biblioteki Kórnickiej znajduje się napisana po łacinie księga regestów spraw o granice dóbr w Wielkopolsce w XV–XVII wieku. Jej domniemany autor, nieznany skądinąd Piotr Biernacki, posiadał umiejętność pisania po łacinie oraz alfabetem cyrylickim. Artykuł poświęcony jest odczytaniu i analizie paleograficznej i językowej zapisanych cyrylicą kilku łacińskich zdań, jednego nagłówka oraz ponad 20 zapisek marginalnych. Użyte w księdze pismo cyrylickie to skoropis ruski używany na ziemiach ukraińskich Polski w XVII wieku. Przy zapisywaniu tekstu łacińskiego alfabetem cyrylickim autor zastosował charakterystyczne dla ówczesnego języka polskiego odczytanie łaciny. Znajdujące się w księdze kryptogramy mają charakter techniczno-informacyjny i nie wnoszą do jej treści istotnych informacji. W połączeniu z faktem, że cyrylica w ogóle nie była użytkowana w Wielkopolsce, wskazuje to raczej na zabawę autora z ewentualnym czytelnikiem zmuszonym do poszukiwania znaczenia niezrozumiałego tekstu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Krzysztof Pietkiewicz
1
ORCID: ORCID

  1. Wydział Historii UAM, Poznań

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest cennemu sobiescianum z kolekcji rękopisów PAN Biblioteki Kórnickiej – oprawie rękopiśmiennego panegiryku z emblematami autorstwa Johanna Jakoba Rollosa dedykowanego królowi Janowi III Sobieskiemu. To dzieło introligatorskie odznacza się powściągliwą, choć wytworną dekoracją, w centrum której widnieje superekslibris władcy w formie monogramu pod koroną królewską i w ujęciu gałązek palmowych. W pierwszej kolejności dokonano analizy oprawy pod względem materiałowo-technicznym i dekoracyjnym. Wnioski z analizy wykorzystano do osadzenia dzieła na tle francuskiego introligatorstwa XVII wieku, co doprowadziło do wniosku, że jest to klasyczny przykład oprawy w stylu à la Duseuil ( à la Du Seuil), mający liczne odpowiedniki w dorobku francuskich introligatorów ery baroku. W dalszej kolejności przeanalizowano genezę formy superekslibrisu, wskazując na francuskie wzorniki graficzne, prezentujące m.in. projekty monogramów. Istotne okazały się analogie między superekslibrisem Sobieskiego a francuskimi superekslibrisami z monogramem lub tarczą herbową pod koroną i otoczoną gałązkami palmowymi bądź podobnymi motywami. Uwagę poświęcono też genezie formy papieru marmurkowego, z którego wykonano wyklejki. Na końcu podjęto się próby osadzenia tej księgi na tle księgozbioru Jana III Sobieskiego, z którego do dziś zachowała się jedynie drobna część woluminów. Zwrócono też uwagę na problem monogramów królewskich w Polsce ostatnich lat XVII i pierwszych dekad XVIII wieku.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Arkadiusz Wagner
1
ORCID: ORCID

  1. Instytut Badań Informacji i Komunikacji UMK, Toruń

Abstrakt

Artykuł przynosi nową edycję i tłumaczenie umowy na budowę zamku w Kórniku, zawartej w 1426 roku między kanclerzem kapituły poznańskiej Mikołajem z Górki, właścicielem dóbr kórnickich, a cieślą poznańskim Niklosem (Mikołajem). Jest to najstarszy znany dokument do dziejów pierwszego, średniowiecznego, drewnianego zamku. Spisany po łacinie zachował się w księdze konsystorza poznańskiego. Posiada on szczególny walor informacyjny, jest też unikalny z punktu widzenia dyplomatyki jako tzw. chirograf (dokument charakterystyczny ze względu na sposób spisania i uwierzytelnienia). Kontrakt stanowi nie tylko pierwszorzędne źródło do dziejów budownictwa drewnianego i obronnego w Polsce późnego średniowiecza, ale także, ze względu na występujące w tekście wyrazy polskie objaśniające terminologię łacińską, może być uznany za pomnik dawnego języka polskiego. Podobną wartość mają również cztery wyrazy niemieckie.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Korneliusz Kaczor
1
ORCID: ORCID

  1. Biblioteka Kórnicka

Abstrakt

W 2020 roku skarby Biblioteki Kórnickiej zostały wzbogacone o zbiór dokumentów odnoszących się do początków parafii ewangelickiej w Bninie. Artykuł prezentuje czas powstania oraz pierwsze lata funkcjonowania bnińskiej wspólnoty ewangelickiej, która przez ponad 150 lat była jedną z największych w Wielkopolsce (nie licząc Poznania). Opisano ustanowienie gminy ewangelickiej oraz budowę pierwszego zboru protestanckiego w Bninie wraz z jego zabudowaniami. Załączono aneks zawierający biogramy pierwszych pięciu pastorów posługujących w Bninie oraz edycję źródłową tychże dokumentów.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Wojciech Lis
1
ORCID: ORCID

  1. Wydział Historyczny UAM, Poznań

Abstrakt

W artykule zaprezentowano dwie fotografie nazywane panotypami (od łac. pannus) znajdujące się w jednym z albumów fotograficznych. Omówiono historię techniki panotypii, która popularna była w latach 50. i 60. XIX wieku w pracowniach fotograficznych na świecie (przegląd materiałów i substancji używanych w tej technice oraz wykonanie transferu, czyli przeniesienia warstwy negatywowej na czarne, elastyczne podłoże). Technika panotypii jest jedną z bardziej interesujących stosowanych w XIX wieku. W dalszej części artykułu scharakteryzowano kórnickie fotografie, omówiono przedstawione na nich postacie oraz cechy strukturalno-wymiarowe. Dodano także uwagi konserwatorskie dotyczące wrażliwości na zniszczenia tego typu cennych obiektów.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Tomasz Kozielec
1
ORCID: ORCID
Marta Nalaskowska
1
ORCID: ORCID

  1. Katedra Konserwacji - Restauracji Papieru i Skóry, Wydział Sztuk Pięknych UMK

Abstrakt

Artykuł jest formą sprawozdania z prac remontowych o charakterze konserwatorskim prowadzonych w obrębie murów wewnętrznych przyziemia Zamku w Kórniku. Kluczowym elementem tych prac jest odsalanie ścian piwnic. Nadmierna ilość soli jest wynikiem szeregu działań podejmowanych w końcu XIX i na początku XX wieku, których celem było ratowanie zabytku przed katastrofą. Najbardziej spektakularnym zabiegiem prowadzącym do stabilizacji budowli okazała się cebertyzacja (zeskalanie gruntu) przeprowadzona na początku lat 50. XX wieku. Produktem ubocznym tej operacji są ogromne ilość szkodliwych soli, które, przenikając z gruntu w mury zamku, prowadzą do ich stopniowej destrukcji.
Ze względu na postępującą degradację ścian we wnętrzach zamkowych piwnic od 2012 roku podjęto czynności prowadzące do eliminacji podwyższonego poziomu zawilgocenia oraz zawartych w murach szkodliwych soli. Po przeprowadzonych pracach stabilizujących poziom wilgotności następnym etapem, obecnie realizowanym, jest proces odsalania, czyli wyprowadzania soli ze struktury murów. Do tego celu wykorzystuje się specjalne kompresy nakładane na powierzchnię zasolonych ścian piwnic.
Skala obiektu oraz stopień skomplikowania samego odsalania ze względu na wielkość i niejednorodność murów przyziemia narzuciły konieczność określenia odpowiednich zakresów czynności i przypisania ich indywidualnie dla każdej ze ścian w poszczególnych pomieszczeniach piwnic. W ciągu roku, w trzech etapach, udało się pokryć pierwszym kompresem większość powierzchni murów. Przyjęta do realizacji metoda odsalania nie daje natychmiastowych efektów, a możliwość oceny ostatecznych rezultatów odsunięta jest w czasie.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Katarzyna Wypych
1
ORCID: ORCID

  1. Biblioteka Kórnicka

Instrukcja dla autorów

„Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” działa zgodnie z Kodeksem Postępowania Komitetu ds. Etyki Wydawniczej (Committee on Publication Ethics – COPE).

Standardy zachowań przyjętych przez wydawcę pisma (PAN Bibliotekę Kórnicką) a obejmujące redaktorów czasopisma, autorów, recenzentów i wydawcę znajdują się na stronie:

https://publicationethics.org/files/Code_of_conduct_for_journal_editors_1.pdf

Autorzy przysyłający swe prace do „Pamiętnika” proszeni są o dołączenie następującego oświadczenia:

- praca nie była nigdzie publikowana ani nie jest skierowana do redakcji innych czasopism lub ksiąg zbiorowych;

- praca jest całkowicie oryginalna, a wykorzystane w niej założenia, teorie i fragmenty tekstów innych osób zostały wskazane przez autora artykułu wraz z podaniem nazwiska ich twórcy i tytułu dzieła.

O wszelkich wykrytych przypadkach braku rzetelności naukowej będą informowane odpowiednie podmioty.

Redakcja nie płaci honorariów autorskich.

Zasady recenzowania tekstów

Nadesłane artykuły podlegają wstępnej kwalifikacji dokonywanej przez Radę Redakcyjną.

Po uzyskaniu pozytywnej oceny, każdy tekst jest kierowany do dwóch niezależnych recenzentów, bez ujawnienia nazwiska autora artykułu. Recenzja ma formę pisemną.

Nazwiska recenzentów nie są ujawniane autorom.

W razie konieczności dokonania poprawek w tekście opinia recenzentów, wraz ze wskazówkami dotyczącymi tych poprawek, jest przekazywana autorowi artykułu, jednakże bez podania nazwisk recenzentów.

Kryteria oceny artykułów

– Czy treść artykułu mieści się w profilu tematycznym „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej”?

– Czy artykuł jest oryginalny tzn. czy nie był w całości lub w części gdziekolwiek publikowany?

– Na ile artykuł jest nowatorski i odkrywczy; czy prezentuje nowe ustalenia lub interpretacje, wprowadza do obiegu naukowego najnowsze materiały?

– W jakim stopniu artykuł uwzględnia aktualny stan wiedzy na dany temat oraz materiały źródłowe?

Konstrukcja artykułu

– Czy tezy zostały wyraźnie określone i odpowiednio zhierarchizowane?

– Czy interpretacje i wnioski są poprawne?

– Czy temat jest adekwatny do treści artykułu?

Forma artykułu

– Czy tekst jest poprawny pod względem językowym?

– Czy nie występują powtórzenia lub zbytnie rozwlekłości?

– Czy abstrakt trafnie oddaje główne tezy artykułu i ich uzasadnienie?

Recenzenci „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej”

Mariusz Bryl (UAM), Paulina Buchwald-Pelcowa (BN), Wiesław Długołęcki (UG), Monika Hamanowa (WTN), Artur Jazdon (UAM), Jan Kęsik (UWr), Jacek Kowalski (UAM), Andrzej Mężyński (UW), Piotr Nowak (UAM), Alicja Pihan-Kijasowa (UAM), Józef Tomasz Pokrzywniak (UAM), Maciej Urbanowski (UJ)

Ze względu na tematykę niektórych artykułów redakcja zastrzega sobie prawo powoływania dodatkowych recenzentów.

Redakcja „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej” deklaruje, że wersja drukowana czasopisma jest jego wersją pierwotną.

Oddanie tekstu do redakcji stanowi jednocześnie zgodę na jego zamieszczenie w Internecie.

Dodatkowe informacje

O czasopiśmie

Założyciel Biblioteki Kórnickiej, Tytus Działyński, już w latach czterdziestych XIX wieku powziął ideę wydawania czasopisma naukowego – organu Biblioteki. Jego syn Jan, planował wydawanie „Kwartalnika Biblioteki Kórnickiej”, jednakże nie znalazł odpowiednich współpracowników.

Zamysły Działyńskich wcielił w życie Józef Grycz, dyrektor Biblioteki w latach 1928-1929. Pod jego redakcją ukazał się pierwszy zeszyt „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej” w roku 1929. Od tego czasu „Pamiętnik” ukazywał się nieregularnie, w miarę napływu funduszy i materiałów.

Do roku 2017 ukazały się 34 zeszyty.

„Pamiętnik” został powołany dla popularyzowania zbiorów i dokumentowania dziejów Biblioteki, także zamieszczania rozpraw opartych na jej materiałach. W kilkudziesięcioletniej historii pisma zdarzały się odstępstwa od tak nakreślonego programu, jednakże generalnie zachowywało ono kórnicki charakter. Publikowane były liczne teksty prezentujące druki i rękopisy ze zbiorów Biblioteki. Opisywano syntetycznie niektóre zespoły lub ich wybrane części – długossiana, tzw. Archiwum Zaremby (z czasów powstania styczniowego), archiwum organizacji głównej powstania styczniowego w zaborze pruskim, tzw. zbiory rzymskie i paryskie (wyselekcjonowane druki zwarte, czasopisma i fotografie ze stacji naukowych PAN w Rzymie i w Paryżu), archiwum Jędrzeja Giertycha. Zamieszczano teksty katalogów druków ulotnych, czasopism oraz kalendarzy z XVI-XVIII w.

Z okazji obchodów 100. rocznicy śmierci A. Mickiewicza przygotowano zeszyt (6), wydany trzy lata po obchodach, prezentujący unikalne rękopisy i pamiątki okresu romantyzmu znajdujące się w Bibliotece. Zamieścili w nim artykuły wybitni mickiewiczolodzy – Stanisław Pigoń (o autografie III części Dziadów), Leon Płoszewski, Eugeniusz Sawrymowicz oraz Hanna Malewska. Tom został wysoko oceniony w środowisku polonistycznym.

Cenny zeszyt monograficzny (12) ukazał się w 150. rocznicę założenia Biblioteki Kórnickiej (w roku 1976). Zawierał on pionierskie rozprawy, oparte na niewykorzystywanych dotąd źródłach. Przedstawiono w nich genezę Biblioteki, przekształcenie jej z biblioteki prywatnej w instytucję publiczną, wzrost zbiorów w kolejnych okresach, podstawy finansowe. Zarówno ten tom „Pamiętnika”, jak i późniejsze o dwa lata obchody jubileuszowe, przypominały i środowisku naukowemu i opinii publicznej o zasługach Biblioteki dla nauki i kultury polskiej (druki i publikacje Biblioteki zdobiono wówczas dewizą 150 lat w służbie narodu).

Zeszyt monograficzny (24) poświęcono zasłużonemu bibliotekarzowi kórnickiemu i plenipotentowi Jana Działyńskiego oraz Zamoyskich – Zygmuntowi Celichowskiemu.

Wiele miejsca zajmowały w „Pamiętniku” edycje źródłowe, były to drobne litteraria, odezwy, memoriały, umowy, a przede wszystkim korespondencja – od pojedynczych listów do całych zespołów publikowanych w częściach. Opisywano również zbiory kartograficzne oraz muzealne, kolekcje obrazów i złotnictwa, meble lub pojedyncze wybrane eksponaty.

„Pamiętnik” wniósł znaczący wkład w badanie biografii fundatorów Biblioteki, zwłaszcza Tytusa Działyńskiego. Najwięcej miejsca zajęły edycje jego korespondencji, obszernie opracowano edytorstwo naukowe i zasługi dla powołania PTPN, stosunkowo słabiej uwzględniono kolekcjonerstwo. Jan Działyński otrzymał (w 1987 r.) monografię biograficzną pióra pracownika Biblioteki – Andrzeja Mężyńskiego, stąd też na łamach „Pamiętnika” omówiono jedynie jego zasługi dla powiększania zbiorów i działalność wydawniczą. Liczne teksty poświęcono działalności gospodarczej i społecznej Władysława Zamoyskiego oraz prowadzonej przez jego matkę Jadwigę Szkole Pracy Domowej Kobiet. Kilka tekstów dotyczyło historii stworzonej przez Zamoyskich Fundacji „Zakłady Kórnickie”.

„Pamiętnik” spełniał obowiązek pamięci o ludziach, którzy swoje życie zawodowe związali z Biblioteką. Wyczerpujące opracowania poświęcono dyrektorom Stanisławowi Bodniakowi, Stanisławie Jasińskiej i Stefanowi Weymanowi, a cały obszerny blok – Jerzemu Wisłockiemu (w zeszycie 29). Również pracowników „dalszego planu” żegnano zawsze obszernymi nekrologami.

Trzon zespołu autorskiego stanowili i nadal stanowią pracownicy Biblioteki, publikują również autorzy z innych środowisk naukowych (głównie z UAM). Pismo otwarte jest także dla osób zaczynających dopiero karierę naukową.

Zmieniali się redaktorzy i nakładcy.

Zeszyty od 2. (1930) do 4. (1947) redagował Stanisław Bodniak,

5. (1955) i 6. (1958) – Stanisława Jasińska,

7. (1959) – 12. (1976) – Stefan Weyman,

13. (1977) – 20. (1983) – Marceli Kosman,

21. (1986) – 23. (1993) – Helena Chłopocka,

a 24. (1996) – 34. (2017) – Barbara Wysocka.

Pierwsze cztery numery ukazały się nakładem Fundacji „Zakłady Kórnickie”, zeszyty od 5. do 22. wydawało Ossolineum, natomiast od numeru 23. czasopismo wydaje Biblioteka Kórnicka nakładem własnym.

Pismo poświęcone jest szeroko rozumianej promocji macierzystej instytucji. Jego zakres tematyczny wiąże się z obszarami działalności Biblioteki i obejmuje artykuły o treści bibliotecznej sensu stricto, muzealnej, naukowo-badawczej i edytorskiej. Wiele tekstów ukazywało dzieje Biblioteki Kórnickiej i sylwetki związanych z nią ludzi.

Układ „Pamiętnika” pozostał w zasadzie trwały od czasów jego powstania. Obejmuje on rozprawy i artykuły, materiały i publikacje ineditów, opracowania bio- i bibliograficzne (oparte przeważnie na zbiorach Biblioteki), opisy zbiorów i nowych nabytków, sprawozdania z działalności, nekrologi. W zasadzie nie zamieszczano recenzji ani polemik.

W zeszycie 26. ukazała się bibliografia zawartości poprzednich zeszytów.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji