Nauki Humanistyczne i Społeczne

Nauka

Zawartość

Nauka | 2025 | No 2

Abstrakt

W bazie Scopus-SciVal znajduje się 23 567 jednostek, które opublikowały w latach 2021–2024 choć jedną pracę naukową. Zanalizowana została liczba cytowań tych jednostek. Ponad milion cytowań uzyskało 9 z nich, z czego 6 znajduje się w Chinach, a Chińska Akademia Nauk jest najczęściej cytowaną instytucją naukową świata. Ponad 200 tys. cytowań uzyskało 307 instytucji na świecie, w śród nich jedna z naszego kraju (jest to Polska Akademia Nauk). 21 krajów jest reprezentowanych przez ponad 200 jednostek naukowych w każdym z nich. Polska z 268 instytucjami jest na 18. miejscu na świecie. Sześć instytucji z naszego kraju znajduje się wśród 1000 najczęściej cytowanych jednostek naukowych. PAN jest na 232. miejscu (górne 0,98%). W pierwszym tysiącu najczęściej cytowanych instytucji naukowych świata 6 znajduje się w Polsce, a 24 z nich znajdują się w drugim tysiącu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Andrzej Pilc
1 2
Maria Radziwoń-Zaleska
3

  1. Instytut Farmakologii PAN im. J. Maja
  2. Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum
  3. Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski UniwersytetMedyczny

Abstrakt

Niepotrzebnie dzieli się badania empiryczne na jakościowe i ilościowe. Nie istnieją ku temu wystarczające racje merytoryczne, a propagowanie tego niejasnego podziału potęguje w psychologii pojęciowy zamęt. Na dodatek powoływanie się na odrębną metodologię jakościową nierzadko staje się po prostu usprawiedliwieniem dla słabych badań. Określenie „jakościowe” należy odnosić tylko do danych, a nie do metod ich zbierania czy analizowania, ani tym bardziej do jakiegoś paradygmatu badawczego konkurencyjnego dla nomotetycznej nauki. Mówienie o badaniach jakościowych w opozycji do ilościowych jest nieporozumieniem również dlatego, że w psychologii te ostatnie nie są wcale takie „ilościowe”, za jakie uchodzą.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Tomasz Grzegorek
1

  1. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Abstrakt

Pięć lat temu minęła setna rocznica śmierci Maxa Webera. Skłania to do postawienia kolejny raz pytania o wartość jego naukowych osiągnięć. Stawiane było ono zresztą od momentu ich pojawienia się w publicznym obiegu. Wywoływały one i wywołują nadal nie tylko szerokie zainteresowanie i uznanie ze strony różnych uczonych, ale także różnego rodzaju ich krytyki i polemiki. Dzisiaj jest wprawdzie pewna zgoda na to, że były to osiągnięcia znaczące w naukach społecznych, jednak są spore rozbieżności nie tylko co do tego, na czym to znaczenie polega, ale także w jakim obszarze badań należałoby je sytuować. W tych rozważaniach nie podejmuję próby definitywnego rozstrzygnięcia tych kwestii. Staram się w nich natomiast wskazać na te ważne z naukowego punktu widzenia osiągnięcia Webera, które budziły najpoważniejsze kontrowersje i polemiki. Niektóre z tych polemik są na tyle interesujące i inspirujące, że wnoszą coś istotnie nowego i wartościowego do nauk społecznych i humanistycznych.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zbigniew Drozdowicz
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytetuim. Adama Mickiewicza

Abstrakt

W tych rozważaniach odwołuję się do takich filozofów, którzy swoimi dokonaniami zauroczyli wiele pokoleń szukających odpowiedzi na filozoficzne pytania. Do takich filozofów należą Platon, Kartezjusz i Wolter. Spotykali się oni jednak również z krytyką ze strony tych, którzy nie tylko nie ulegali ich urokowi, ale także starali się wykazać negatywne strony ich poglądów oraz zauroczenia nimi. W tych rozważaniach nie występuję w roli bezkrytycznego obrońcy któregoś z tych filozofów. Problem w tym, że uleganie urokom jednych filozofów miało i ma nadal swoje pozytywy, natomiast innych poważne negatywy. Te pierwsze znajduję u Platona i Kartezjusza. Natomiast te drugie u Woltera.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zbigniew Drozdowicz
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Abstrakt

Kreatywność można zdefiniować jako wytworzenie czynności lub idei zarówno oryginalnej, jak i użytecznej oraz jej wprowadzenie w życie. Badania drugiej połowy XX wieku doprowadziły do sformułowania szeregu hipotez dotyczących podstaw neuropsychologicznych i neurobiologicznych tego zjawiska, jak również jego ewentualnego powiązania z procesami psychopatologicznymi. W obecnej pracy dokonano weryfikacji powyższych koncepcji na podstawie wybranych publikacji i wydarzeń ostatnich dwóch dekad (2005–2025). W omawianym okresie uzyskano wsparcie dla relacji między kreatywnością a oryginalnością myślenia i przetwarzania informacji. Własności te są najlepiej odzwierciedlone w zjawisku schizotypii, której związek z kreatywnością potwierdzono w licznych badaniach. Co do struktur mózgowych wiążących się z kreatywnością, obok sieci stanu spoczynkowego (ang. Default Mode Network), wskazano na istotną rolę czynności móżdżku. Stwierdzono też związek kreatywności z czynnikami genetyczno-molekularnymi oraz przewagę jej genów u Homo sapiens w porównaniu z Homo neanderthalensis, a u tego ostatniego w porównaniu z genomem szympansa. W latach 2005–2025 uzyskano dalsze dowody na powiązanie zjawiska wybitnej kreatywności z fenomenem choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) oraz jej wymiarami osobowościowymi. Stwierdzono, że istnieje wspólna predyspozycja (ang. shared vulnerability) do kreatywności i objawów spektrum ChAD. Zwiększoną kreatywność stwierdzono w rodzinach chorych niewykazujących objawów zaburzenia, natomiast istnieją liczne przykłady wielkich artystów, również polskich, z pełną kliniczną ekspresją ChAD.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Janusz Rybakowski
1

  1. Klinika Psychiatrii Dorosłych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Abstrakt

Otwarta nauka jest coraz częściej używanym terminem oznaczającym bezpłatny, powszechny dostęp do wyników prowadzonych naukowych badań. Szerokie na świecie poparcie dla tej idei nie wyklucza jednak kontrowersji akcentowanych coraz częściej przez ekspertów i polityków. Wynikają one z obaw przed możliwym wykorzystywaniem rezultatów badań przez przestępcze organizacje i państwa rządzone autokratycznie. Aktualne opinie coraz dobitniej wskazują na konieczność określenia bezpiecznych granic definiujących obszar wolnego dostępu do badań.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Michał Kleiber
1

  1. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Warszawa

Abstrakt

Technologie cyfrowe mają olbrzymie znaczenie dla tempa rozwoju znacznej części globalnej populacji. Wbrew oczekiwaniom wpływają one jednak także na utrwalanie społeczno-ekonomicznych nierówności na świecie. Biorąc pod uwagę wiele aktualnych, wywoływanych nierównościami i bardzo poważnych zjawisk, takich jak np. masowe migracje, wypracować powinniśmy skuteczne sposoby zapobiegania rosnącym na świecie rozwojowym różnicom przez m.in. ułatwianie szerokiego dostępu do edukacji i promocję tworzenia filii innowacyjnych firm w biedniejszych społeczeństwach.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Michał Kleiber
1

  1. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Warszawa

Abstrakt

Mentoring akademicki odgrywa kluczową rolę w rozwoju młodych naukowców, zwłaszcza w naukach przyrodniczych, gdzie oprócz wiedzy teoretycznej niezbędne są również kompetencje praktyczne i umiejętności miękkie. W artykule przedstawiono definicje, formy i filary mentoringu oraz jego znaczenie dla rozwoju kariery akademickiej. Analizując literaturę przedmiotu oraz konkretne programy mentoringowe z kraju i zagranicy, autorzy identyfikują wyzwania stojące przed instytucjami akademickimi, takie jak brak formalnego wsparcia, niewystarczające kompetencje interpersonalne mentorów oraz ograniczone finansowanie. Wskazano również potencjał mentoringu sieciowego i interdyscyplinarnego w kształtowaniu innowacyjnych ścieżek kariery oraz podkreślono znaczenie jego instytucjonalizacji w środowisku akademickim.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Piotr Tryjanowski
1
ORCID: ORCID
Marta Kornelia Nowak
2
ORCID: ORCID
Paweł Henryk Sienkiewicz
3
ORCID: ORCID
Ewelina Marek-Andrzejewska
4
ORCID: ORCID
Janusz Kloskowski
2
ORCID: ORCID
Viktoria Takacs
2
ORCID: ORCID

  1. Katedra Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu; Institute for Advanced Study, Technical University of Munich, Germany
  2. Katedra Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
  3. Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
  4. Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie, Wydział Ekonomii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Abstrakt

Janusz Grzelak (1941–2025) był znakomitym psychologiem społecznym. Jego prace dotyczące współzależności społecznej i rozwiązywania konfliktów wniosły istotny wkład do rozwoju polskiej i światowej psychologii społecznej. Co najmniej równie ważna była jego aktywność obywatelska i społeczna. Podczas doniosłych wydarzeń związanych z obradami Okrągłego Stołu reprezentował Solidarność. Potem angażował się w różne inicjatywny obywatelskie nie tylko na szczeblu ogólnokrajowym, ale także lokalnym. Cześć Jego pamięci!
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jerzy Marian Brzeziński
1
Dariusz Doliński
2

  1. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Psychologii i Kognitywistyki w Poznaniu
  2. Uniwersytet SWPS, Wydział Psychologii we Wrocławiu

Abstrakt

Profesor Łukasz Turski zmarł 22 marca 2025 roku. Nauka straciła wybitnego fizyka teoretyka, popularyzatora nauki i publicystę. Ten tekst jest krótkim wspomnieniem postaci Profesora i jego wpływu na środowisko naukowe.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Magdalena Fikus
1
Magdalena Załuska-Kotur
2

  1. Instytut Biochemii i Biofizyki PAN
  2. Instytut Fizyki PAN, Warszawa

Instrukcja dla autorów

NAUKA jest czasopismem Polskiej Akademii Nauk wydawanym kwartalnie w języku polskim lub angielskim. Czasopismo publikuje recenzowane prace naukowe, artykuły przeglądowe, polemiczne, wspomnieniowe, recenzje oraz listy do redakcji.

Wszystkie materiały do publikacji prosimy przesyłać drogą elektroniczną do sekretariatu redakcji lub do członków Komitetu Redakcyjnego. Artykuły należy przygotować za pomocą standardowego edytora tekstu. Tekst nie powinien zawierać poprawek, podkreśleń i spacjowań. Kolejne akapity należy rozpoczynać wcięciem. Do pracy prosimy dołączyć streszczenie (maksymalnie 250 słów) oraz słowa kluczowe (trzy do ośmiu). Jeśli praca napisana jest w języku polskim, to wówczas tytuł pracy, słowa kluczowe oraz streszczenie należy dostarczyć również w języku angielskim. Ilustracje prosimy przesłać w oddzielnych plikach, niezależnie od tego, czy zostały one umieszczone także w pliku z tekstem. Jakość ilustracji powinna pozwalać na ich bezpośrednią reprodukcję oraz skalowanie do formatu czasopisma. Fotografie i ilustracje w formie map bitowych muszą posiadać rozdzielczość wynoszącą co najmniej 300 dpi i być zapisane w typowym formacie graficznym. Zamieszczanie ilustracji barwnych wymaga uzgodnienia z redakcją.

Wraz z plikiem zawierającym artykuł i plikami z ilustracjami należy przesłać:

a) pismo, w którym pierwszy autor zwraca się do redakcji o wydrukowanie pracy w czasopiśmie (formalne zgłoszenie materiału do publikacji w kwartalniku NAUKA), podaje swój adres, afiliacje, adres e-mailowy oraz podpis wraz z podaniem tytułu naukowego;

b) pisemne oświadczenie, że praca nie była dotąd ogłoszona drukiem i nie została złożona w innej redakcji. W przypadku wykorzystywania rycin (lub innych elementów) uprzednio publikowanych lub pochodzących od innych autorów należy dołączyć pisemną zgodę autorów i wydawnictwa na ich wykorzystanie;

Literatura przedmiotu powinna być umieszczona na końcu pracy w układzie sekwencyjnym (odwołanie w tekście, np. [1]) lub alfabetycznym typu „autor-rok” (odwołanie w tekście, np. (Ziman J., 1978)).

Artykuł:

Watson J.D., Crick F.H.C., Molecular structure of nucleic acids. Nature 1953, nr 171,

s. 737–738.

Książka:

Ziman J., Reliable knowledge. Cambridge University Press, Cambridge 1978, s. 124–157.

Rozdział w książce:

Klemensiewicz Z., Przekład jako zagadnienie językoznawstwa, [w:] O sztuce tłumaczenia, pod redakcją M. Rusinka, Wrocław 1955, Zakład im. Ossolińskich, s. 85–97.

Tytuły artykułów w literaturze przedmiotu powinny być podane w oryginalnym brzmieniu, a skróty tytułów czasopism według Web of Science: Standard journal abbreviations oraz wykazów narodowych i branżowych. Spis piśmiennictwa nie powinien zawierać niepublikowanych danych, informacji prywatnych lub prac w przygotowaniu. Odwoływanie się do takich źródeł może występować jedynie w tekście.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji