Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób Bertrand Russell przedstawia stosunek mistycyzmu do trzech innych obszarów aktywności człowieka: filozofii, nauki oraz religii. W eseju Mysticism and Logic (1914) Russell definiuje myślenie mistyczne jako zespół przekonań o: (1) istnieniu specjalnego wglądu, (2) jedności wszystkich rzeczy, (3) nierzeczywistości czasu, (4) zatarciu granic pomiędzy dobrem a złem. Choć Russell uważa, że pełen mistycyzm – jako wiara dotycząca ontycznej struktury świata – jest błędny, to jednak przypisuje mu jako postawie życiowej element mądrości, którego na próżno szukać w innych obszarach ludzkiej działalności intelektualnej. Mistycyzm okazuje się błędny również na poziomie epistemologicznym, tj. w roli testu prawdy, jednak zawiera w duchu swoich dociekań coś, z czego korzysta także nauka, a zatem coś, z czego powinna brać przykład filozofia naukowa. Tym, co nadaje mistycyzmowi dodatkową wartość, jest postulat bezstronnej kontemplacji, rodzący postawę odczu-wania miłości wobec całego świata. Co istotne, to właśnie połączenie najlepszych cech myślenia mistycznego z myśleniem naukowym i metodą naukową doprowadziło Russella do postulatu uprawiania naukowej filozofii. Można więc twierdzić, że w kon-cepcji Russella mistycyzm nie jest fenomenem tylko i wyłącznie religijnym, czego wyrazem jest m.in. fakt, że Russell przypisuje dwa spośród wymienionych przez siebie aspektów mistycyzmu matematyce.

Idea emergencji w swojej złożonej naukowej postaci została po raz pierwszy sformułowana przez zwolenników brytyjskiego emergentyzmu. Emergentyzm w tej perspektywie był ontologią procesów ewolucyjnych w szerokim sensie, obejmującą relacje pomiędzy różnymi poziomami egzystencji świata. Jednak wraz ze wzrostem popularności tego nurtu zaczęły pojawiać się coraz liczniejsze głosy krytyczne przeciwko tej teorii. Niniejszy artykuł stanowi przegląd argumentów krytycznych skierowanych przeciwko brytyjskiemu emergentyzmowi i ich analizę porównawczą. Omówione zostają prace Stephena C. Peppera, Charlesa Baylisa oraz Waltera Te-rence’a Stace’a, którzy wskazywali na niemożliwość wyjaśnienia emergentnej nowości z perspektywy mechanicystycznego poglądu na świat.

Głównym celem artykułu jest rekonstrukcja ujęcia wieloznaczności przedstawionego w pracy Tadeusza Pawłowskiego Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych (1986) oraz systematyzacja i analiza tej propozycji. Ze względu na to, że Pawłowski był uczniem Tadeusza i Janiny Kotarbińskich oraz zajmował się kwestiami metodologicz-nymi dotyczącymi języka nauki (i naukowo rozumianej filozofii), tłem rozważań jest tradycja Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. W artykule zostają sformułowane pewne uwagi dotyczące koncepcji Pawłowskiego, jak również kilka innych obserwacji na temat zjawiska wieloznaczności.

Paweł Okołowski twierdzi, że Bogusław Wolniewicz dokonał konwersji: porzucił marksizm i zaaprobował chrześcijaństwo. Autor rozważa, ile prawdy jest w takim ujęciu. Jego zdaniem, Wolniewicz do końca życia akceptował teorię społeczną Karola Marksa („marksizm wąsko rozumiany”), ale odrzucił ideę komunizmu. Autor określa stanowisko Wolniewicza jako „chrześcijanizm”: pogląd, że chrześcijaństwo powinno stanowić podstawę życia publicznego cywilizacji Zachodu. Mimo takiego podejścia do kwestii wiary, Wolniewicz nie stał się – o ile autorowi wiadomo – osobą religijną w tradycyjnym sensie.

Celem artykułu jest analiza koncepcji „cyfrowego Lewiatana”, jaka pojawia się w lite-raturze na styku filozofii technologii i filozofii społecznej. Nowy Cyfrowy Lewiatan, poza oczywistym odniesieniem do klasycznej koncepcji Th. Hobbesa, stanowi kontynuację tego, co M. Hardt i A. Negri nazwali „Imperium”, a B. Bratton określił jako „Stos” ( the Stack). Argumentuję, że kluczowe jest spojrzenie na nowego Lewiatana jako na trwający wciąż proces budowy, a zatem w sposób procesualny, który pozwala na wydobycie ważnych charakterystyk tego globalnego techno-politycznego konstruktu. Wskazuję, że rozbudowa cyfrowego Lewiatana ma charakter odśrodkowy i pozbawiony odgórnego planu, który by wskazywał docelowe efekty całego przedsięwzięcia. Dostrzegam w tym wynik opisywanego przez J.F. Lyotarda kryterium performatywności, a także totalizujący rys, który objawia się m.in. w tym, że rozbudowa ta angażuje nas wszystkich. Cyfrowy Lewiatan może stanowić niebezpieczne zwieńczenie drogi od Rozumu, poprzez racjonalność, aż po szaleństwo racjonalizacji. Poddaję też dyskusji konsekwencje, jakie rozbudowa Lewiatana ma dla naszej zdolności myślenia w ogóle, a w szczególności do konceptualizacji samego tego tworu. Wiążę ten temat z próbą krytyki myślenia utopijnego, akceptującego warunki „nie-miejsca”, zgodnie z ideą Negriego i Hardta. Myślenie takie, idąc za M. Heideggerem, odrywa nas od miejsca i umiejscowienia, które – jak zakładam – powinny być zawsze podstawą myślenia.