Studia Socjologiczne

Analiza programów nauczania socjologii daje asumpt do refleksji nad kształtem i perspektywami rozwoju dyscypliny. Artykuł przedstawia program z „socjologii wielkich struktur społecznych”, jaki obowiązywał studentów trzeciego roku socjologii w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1989–1990. Obecne programy z makrosocjologii dla studentów studiów licencjackich są skromniejsze zarówno pod względem przerabianego materiału, jak i ram czasowych, co w dużej mierze wynika z reformy studiów. Wszakże trzon makrosocjologii pozostaje ten sam, z naciskiem na mechanizmy powstawania i utrzymywania nierówności społecznych wewnątrzkrajowych i międzykrajowych. Czy zajęcia z tego przedmiotu powinny koncentrować się raczej na substantywnej wiedzy („kto, co kiedy ustalił”), czy raczej na narzędziach prowadzących do osiągania wiedzy („jakie są dane i co należy z nimi robić”)? Zachęcając do dyskusji na ten temat, w artykule przedstawiono argumenty za odejściem od dotychczasowej praktyki i potraktowanie ukształtowanego już kanonu uczenia „socjologii wielkich struktur społecznych” jako historycznej bazy, na której należy zbudować coś nowego – zajęcia zorientowane praktycznie.

W artykule podjęto kwestię nierówności majątkowych i dochodowych oraz mechanizmów ich powstawania i powiększania. Zasadnicza teza tekstu zakłada, że nierówności te są przede wszystkim skutkiem różnic w zdolności do akumulacji kapitału materialnego, w zależności od osiąganych dochodów i struktury potrzeb. Dla zweryfikowania tezy został zbudowany model teoretyczny akumulacji kapitału materialnego, oparty na relacjach między dochodami a uwarunkowanymi społecznie i kulturowo potrzebami, a następnie zastosowany do analizy zdolności do akumulacji kapitału w różnych grupach w warunkach gospodarki późnego kapitalizmu, ze szczególnym odniesieniem do kontekstu polskiego. W rezultacie wyodrębnione zostały cztery sfery dochodowe, charakteryzujące się różną zdolnością do akumulacji. Stwierdzono także, że podstawowy czynnik wyznaczający zdolność do akumulacji kapitału materialnego ma charakter strukturalny i jest nim miejsce w strukturze społecznej, wchodzące w interakcje z czynnikami mającymi charakter kulturowy (np. wzorce konsumpcyjne), ekonomiczny (np. stopa zwrotu z kapitału), instytucjonalny (np. obciążenia fiskalne) czy strukturalny (np. wielkość społecznych nierówności).

Socjologiczne rozumienie związku między pozycją społeczną a gustem muzycznym zostało zakwestionowane za sprawą dyskusji o wszystkożerności. Biorąc ją za cel, dowodzimy, iż badanie zakresu muzycznych upodobań jest co najmniej tak samo ważne, jak badanie tego, co ludzie preferują i w jaki sposób. Lubienie tych samych rzeczy niekoniecznie oznacza zanik różnic klasowych, bo ten sam obiekt może być różnie przyswajany. Opierając się na wywiadach ilościowych i jakościowych z osobami ulokowanymi na różnych klasowych pozycjach w strukturze Wrocławia pokazujemy różnice w liczbie rodzajów cenionej muzyki pomiędzy różnymi kategoriami zawodowymi, testując tezę o wszystkożerności. Następnie zajmujemy się tym, czy różne gatunki muzyczne tworzą konkretne wzory. Dochodzimy do wniosku, że różnice w szerokości gustu nie są jedynymi czy też najważniejszymi różnicami występującymi pomiędzy grupami statusowymi. Znaczące są także typy gustu muzycznego, muzyczne orientacje (na innych ludzi lub na relaks) oraz sposoby życia z muzyką.

Celem artykułu jest ukazanie i porównanie doświadczeń rodzinności migrantów osiedlonych i tymczasowych na różnych etapach cykli życia rodzin (CŻR), tj. od powstania pary, przez posiadanie i wychowanie potomstwa, aż do fazy schyłkowej rodziny. Przekrojowe spojrzenie na jakościowy materiał empiryczny z trzech projektów badawczych pozwala na aplikację soczewki CŻR do rodzin migracyjnych w kontekście polskim. Sytuacje dwóch typów rodzin nuklearnych, tj. Polaków wychowujących dzieci poza krajem i rodzin, które doświadczają migracji sezonowej/czasowej jednego z partnerów/rodziców, analizowane są z uwzględnieniem wymiaru temporalnego (reprezentowanego przez kolejne fazy cyklu życia rodzin oraz przez pryzmat płci (doświadczenia migrujących kobiet versus mężczyzn).

Artykuł prezentuje projekt badawczy oparty na procesie zbierania danych przy wykorzystaniu metody pamiętnikarskiej oraz indywidualnego studium przypadku. Projekt był skoncentrowany na eksploracji doświadczeń bezrobocia we współczesnej Polsce. Autorzy wskazują tradycje badań pamiętnikarskich w Polsce oraz podstawowe założenia konkursu i badań z lat 2017–2018. Autorzy dokonują przeglądu współczesnych badań nad problematyką bezrobocia i na tle dominujących perspektyw oraz ich ustaleń zarysowują nowy wymiar kwestii społecznej bezrobocia. Sięgając do treści pamiętników portretują wyłączenia z rynku pracy z powodu naruszeń godności pamiętnikarzy i niezgody na podejmowanie pracy poniżej kwalifikacji. Autorzy pamiętników powszechnie wskazują na doświadczaną w przeszłości eksploatację w miejscu pracy i jednoczesne aspirowanie do podejmowania pracy na miarę potrzeb, potencjału i przypisywanych sobie kompetencji. Autorzy wskazują szereg wymiarów doświadczeń bezrobocia przez młodych, wykształconych Polaków, odwołując się w tym względzie do „jakości” dostępnej pracy, doświadczeń w poszukiwaniu pracy, kontaktów z administracją pracy, problemów w zakresie zdrowia psychicznego czy kryzysów w relacjach.

Autorzy na podstawie analizy pamiętników osób bezrobotnych oraz studiów przypadku analizują relacje między doświadczeniem bezrobocia a relacjami rodzinnymi kobiet i mężczyzn. Wskazują, że płeć różnicuje zarówno przyczyny, jak i konsekwencje bezrobocia. W tekście wskazano problem opuszczania przez kobiety rynku pracy ze względu na macierzyństwo, sprawowanie opieki nad dzieckiem z uwzględnieniem presji do przedłużania opieki i deprecjonowania obowiązków domowych, przypisania do płci praktyk opiekuńczych na rzecz osób zależnych czy nierównego dostępu do zasobów ekonomicznych. Autorzy wyróżnili cztery typy bezrobotnych kobiet: (1) wspierane kohabitantki w poczekalni, (2) deprecjonowane housewives bez etatu, (3) samotne siłaczki z dziećmi oraz (4) bezdzietne opoki rodziny. W odniesieniu do mężczyzn wskazano, że bezrobocie jest szczególnie trudnym doświadczeniem ze względu na utratę statusu żywiciela rodziny i uprzywilejowanej pozycji. Na podstawie doświadczeń badanych mężczyzn scharakteryzowano trzy podstawowe typy bezrobotnych mężczyzn – (1) kury domowe w spodniach, (2) upadłych ojców oraz (3) synów marnotrawnych.

Badacze zajmujący się problematyką współczesnego bezrobocia wskazują na jego negatywny wpływ na jakość życia osób pozostających bez pracy. W artykule analizujemy ten proces z perspektywy współczesnych polskich bezrobotnych, w kontekście przemian, które nastąpiły na rynku pracy po transformacji ustrojowej. W tekście argumentujemy, że brak poczucia bezpieczeństwa będący konsekwencją niepewnej sytuacji na rynku pracy, brak stałego dochodu i emocjonalnego oraz instytucjonalnego wsparcia jest doświadczeniem traumatycznym oraz długotrwałym, z którym wielu bezrobotnych nie jest sobie w stanie poradzić. Może to stanowić większy problem w powrocie na rynek pracy niż łatwiej dostrzegalne bariery, np. w postaci braku odpowiednich kwalifikacji.

W artykule, wychodząc od pojęcia prekaryjności, opisujemy, jak osoby biorące udział w konkursie na pamiętniki bezrobotnych z 2017 roku starają się ograniczyć konsekwencje braku zatrudnienia i jakie trudności z tym związane napotykają. Odwołujemy się przy tym do czterech głównych mechanizmów ochrony związanych z pracą, instytucją państwa, wspólnotą oraz rodziną. Wnioski wskazują na silne powiązanie czterech wymienionych ob- szarów przeciwdziałania prekaryzacji osób bezrobotnych. Główną rolę odgrywa rodzina, znacznie mniejszą natomiast instytucja państwa oraz wspólnota. Szczególnie negatywnie oceniane są rynek pracy oraz urzędy. W artykule szczegółowo przyglądamy się wysiłkom bezrobotnych w obszarze poszukiwania i wykonywania prac, które wbrew przypuszcze- niom podtrzymują, a niekiedy nawet pogłębiają ich prekaryjność. Analizujemy również dwa instrumenty w postaci staży oraz świadczenia pieniężnego na dzieci tzw. 500+. O ile staże nie spełniają swojej funkcji i służą raczej przedłużaniu sytuacji niepewności, o tyle świadczenie 500+, zarządzane w większości przez kobiety, ma raczej pozytywny efekt.

Zjawisko uchylania się od szczepień ochronnych staje się obecnie coraz większym wyzwaniem dla zdrowia publicznego zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach Europy i Ameryki Północnej. Celem eseju jest streszczenie głównych wniosków dotyczących uwarunkowań tego zjawiska, do jakich doszła na podstawie badań przeprowadzonych w USA Jennifer A. Reich i które zostały opublikowane w jej wydanej w 2016 roku książce Calling the Shots. Why Parents Reject Vaccines. Autorka pokazuje, jak zjawisko uchylania się od szczepień, które ma najczęściej miejsce wśród osób mających największy dostęp do zasobów i edukacji, dotyka fundamentalnych kwestii związanych z wyborem osobistym, integralnością cielesną, odpowiedzialnością względem zbiorowości oraz relacjami jednostki z państwem.