Studia Socjologiczne

Zgodnie z postulatem Maksa Webera, socjologia może przewidywać i wyjaśniać działania pod warunkiem ich wcześniejszego zrozumienia. Prezentowany artykuł rozszerza ten postulat na zjawiska społeczne w makroskali, dla których socjologia może szukać sensu, nawet jeśli nie jest on widoczny dla działających podmiotów. Perspektywą, która umożliwia taki zabieg, jest teoria zróżnicowania funkcjonalnego. Została ona zastosowana do opisania roli sędziowskiej, której znaczenie można właściwie skonceptualizować jedynie w kontekście relacji między systemami społecznymi. Autor wychodzi od koncepcji Niklasa Luhmanna, by zerwać z jego ujęciem i za Shmuelem Eisenstadtem zwrócić się w stronę systemu wartości, który mógłby legitymizować rolę sędziowską. Argumentacja autora podbudowana jest wynikami badań empirycznych i uzupełniającą je typologią procesów legitymizacji i delegitymizacji roli sędziowskiej. W konkluzji autor przedstawia konsekwencje teoretyczne sporów wokół roli sędziego oraz możliwości socjologicznego odczytywania aktualnych wydarzeń politycznych w Polsce.

Tekst podejmuje problem roli i znaczenia koncepcji granic między pracą i życiem (Border i Boundary Theory) w relacji do koncepcji równowagi między pracą a życiem (Work-Life Balance). Pierwsza część artykułu to krytyczny przegląd badań oraz podejść do problematyki WLB w kontekście zachodnim i na rodzimym gruncie. Autorki wskazują na wielość koncepcji służących badaniu i wyjaśnianiu równowagi praca–życie oraz na ich główne ograniczenia. W drugiej części tekstu przedstawiono teoretyczny zarys koncepcji obszarów granicznych z perspektywy teorii granic praca–życie, wskazując na główne cechy granic, ich umiejscowienie oraz style i taktyki zarządzania nimi. Opisano także model służący do badania dynamiki domen praca–życie z uwzględnieniem perspektywy indywidualnej oraz organizacyjnej.

Artykuł dotyczy postaw Polaków wobec demokracji – jej normatywnych wizji i ocen funkcjonowania. Czterolecie 2015–2019 to szczególny okres polskiej demokracji, przez kompetentnych obserwatorów krytycznie traktowany z różnych powodów. Z tego względu praca ma charakter głównie eksploracyjny. Postawiono trzy pytania badawcze: (1) czy determinanty normatywnych wizji demokracji i ocen jej funkcjonowania zmieniły się w omawianym okresie; (2) Jak różne „klasy” demokratów współwystępują z podziałami politycznymi i zróżnicowaniem społecznym; (3) Jaki jest zakres akceptacji autorytarnych wizji demokracji w świadomości Polaków. Wyniki wskazują z jednej strony na identyczny stosunek do ideału demokracji i ogólną ocenę jej funkcjonowania w latach 2015–2019, a zarazem na znaczne różnice w jej determinantach. Miejscami są one oczekiwane i logiczne, bywają też zaskakujące. Obecny poziom satysfakcji z demokracji w znacznej mierze przypisać można właśnie postawom i ocenom, które albo nie odnoszą się do demokracji (‛fałszywa świadomość’), albo są wynikiem entuzjastycznego uniesienia związanego z identyfikacją polityczną badanych.

Celem artykułu jest wyjaśnienie mobilizacji wyborczej i zwiększonego uczestnictwa w wyborach parlamentarnych, przeprowadzonych w Polsce jesienią 2019 roku. Frekwencja wyborcza po raz pierwszy w historii postkomunistycznej Polski przekroczyła w nich 60%. Pytania badawcze i hipotezy dotyczą wzrostu frekwencji, (rosnącej) stabilności wyborczej i/lub rosnącej mobilizacji, a także mechanizmów (poziomu makro i mikro) wyjaśniających obserwowane zjawisko. Ustalenia empiryczne potwierdzają (w znacznej części) postawione hipotezy. Frekwencja wyborcza w 2019 roku wzrosła na skutek „zatrzymania” w procesie wyborczym wyjątkowo wielu (jak na polskie warunki) wyborców, a także na skutek szerokiej mobilizacji osób dotychczas niegłosujących. Oba zjawiska miały związek z postępującą polaryzacją polityczną, zwiększającą się rywalizacyjnością wyborów i rosnącą identyfikacją partyjną elektoratów. Procesy te w części były efektem podmiotowego sprawstwa aktorów działających na polskiej scenie politycznej, a w części produktem „strukturalnych” fenomenów, dziejących się poza wolą i kontrolą tychże.

Podejście agregacyjne to obecnie dominujący sposób prowadzenia analiz w badaniach nad działaniami zbiorowymi i ruchami społecznymi. W obrębie metod agregacyjnych działania analizuje się jako sumę wartości odrębnych elementów (zmiennych). Artykuł zawiera praktyczną ilustrację technik uzupełnienia agregacyjnych metod badawczych metodami relacyjnymi w socjologii ruchów społecznych. Autor opisuje wyniki badania, którego przedmiotem był ruch skrajnej prawicy w Polsce, w latach 1990–2013. Po zaobserwowaniu zmian czasowych w wariancji przemocy stosowanej przez ruch skrajnej prawicy, zaistniała potrzeba zastosowania bardziej precyzyjnego narzędzia, które umożliwiłoby wyjaśnienie, dlaczego w określonym przedziale czasowym skala przemocy istotnie zmalała. Regresja logistyczna okazała się tylko częściowo pomocna w ustaleniu warunków, w których przemoc ze strony skrajnej prawicy słabnie. Dopiero relacyjne ujęcie pozwoliło uchwycić najważniejsze cechy „przestrzeni” (pola), w jakiej funkcjonuje ruch skrajnej prawicy w Polsce.

W artykule opisano spory wokół sposobów zbierania danych na temat smogu w Polsce. Ramą teoretyczną analizy są studia nad nauką i technologią, a w szczególności badania nad rolą infrastruktur, standardów i danych. W części opisowej przedstawiono rolę infrastruktury pomiarowej w kształtowaniu relacji pomiędzy różnymi podmiotami zajmujący się pomiarem jakości powietrza, a następnie zanalizowano dwa wymiary konfliktu. Pierwszy z nich dotyczy kwestii metodologicznych i związany jest z rzetelnością pomiaru. Drugi natomiast – ontologii smogu, to znaczy odmiennego ujmowania problemu zanieczyszczenia przez ekspertów i obywateli, co ma przełożenie na praktyki społeczne.

The main aim of the analysis is to determine to what extent preference for specific musical genres is related to social position. The study was based on data from a survey conducted in 2019 on a random sample of Poles. The explained phenomena are six genres representing broad spectrum of musical tastes: classical music, jazz, rock, rap, pop, and disco polo. The results of the analysis indicate that the diversity of musical tastes does not come down to one dimension. Family socialization, educational level, and, in part, class position exert the highest impact not only on preferences of classical music but also on liking jazz, rock and disco polo. The class effect appears almost negligent in preference for pop and rap which lead us to general conclusion that cultural stratification does not cover all forms of activity having a selective effect. Musical preferences turn out to be extremely strongly connected with parent’s cultural capital and respondents’ level of education.