Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

The article discusses the current situation of the periodical in the context of changes in Polish science—the manner of its organisation, to be precise. The Journal of the Commission of Urban Design and Architecture of the Krakow branch of the Polish Academy of Sciences is a scientific periodical that is fifty years old and enjoys the acknowledgment of the Polish community of scholars from the fields of architecture, urban plan�ning and the disciplines related to them. The latest events, the reform of higher education in particular, have introduced significant changes. The journal’s adaptation to new conditions leads to new opportunities for Polish scholars.
The work also concisely outlines the main themes that are the subject of discussions by authors and that constitute the content of this volume.

The article presents the person of Janusz Ballenstedt (1929–2005), a Cracow architect, whom twists of fate relocated to French circles. He was the designer of significant buildings in Poland, a man of great knowledge, skilful in his use of the pen. He transferred his thoughts regarding the all-encompassing viewing of architecture to paper. A valuable book, titled “Architecture – Theory and History” (PWN 2000) was written. The article is focused on J. Ballenstedt’s earlier unpublished work, a manifesto of the architect, titled Theory of Minimum in Architecture.

Professor architect Juliusz Żórawski (1898–1967) is presented in this memorial text by one of his close pupils and collaborators. The author describes the air of lectures on architectural design given by Żórawski, and the mood prevailing in the chair headed by Professor at the Faculty of Architecture of the Cracow University of Technology during the first 20 years after the WW II. The case of the city house in Warsaw built in 1937 proves the avant-garde role of Żórawski in the Polish architecture between the two wars. The original text prepared in 1968 is published here for the first time.

The paper is a comment to the published in this yearbook of TEKA KOMISJI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY memorial text „Żórawski’s School” by Janusz Ballenstedt written 50 years ago. The author confirms the actuality of Ballenstedt’s remarks on professor architect Juliusz Żórawski (1898–1967) as teacher of architectural design, and widens the argumentation quoting Żórawski’s proposal of the notion: “employment of space”, suggested by Żórawski for designers on the example of cinema waiting hall. Citation from the “Felieton” by Żórawski allows the reader better to understand the specificity of experiment which the architect performed when designing the apartment house at Aleja Przyjaciół in Warsaw, focused on providing comfort for the inhabitants.

Metropol Parasol w Sewilli to kontrowersyjny i budzący silne emocje obiekt zaprojektowany przez berlińskiego architekta Jürgena Hermanna Mayera. To biomorficzne dzieło wkracza odważnie w historyczną tkankę miasta, stając się jego nową ikoną.

W 1969 roku miała miejsce XXIV Sesja Generalna ONZ na temat aktualnego stanu środowiska na świecie. Raport U. Thanta ostrzegał przed postępującą degradacją natury. Konieczna stała się zmiana systemu wartości. Od lat 70. ochrona przyrody jest priorytetem. Rozpoczęła się era budownictwa zrównoważonego, w którym słońce odgrywa kluczową rolę. Celem artykułu jest przypomnienie istotności słońca w kształtowaniu architektury na przestrzeni wieków, oraz próba oceny jego ważności w przyszłości budownictwa.

W artykule zastosowano Ingardena pojęcie „systemu względnie izolowanego,” aby sformułować fenomenologię architektury podkreślającą sposób, w jaki granica struktury i otwory w niej definiują „wnętrze” i „zewnętrze” i regulują przepływ między nimi. Podejście to porównane jest z myślą Norberga-Schulza. Zaletą podejścia ingardenowskiego są, m.in., zgodność z biomimetycznym wynajdowaniem formy i nowe spojrzenie w przyszłe praktyki architektoniczne, które będą coraz bardziej „posthumanizowane.”

Three Roman Catholic churches, built in Wrocław over the past several decades, were subjected to an analysis in the article. The author presented an aesthetic analysis of geometric forms which represent the different stylistic motifs that had been present during the period in our country. Postmodernism—rich in geometric ornamentation and called “romantic geometry”—from the beginning of the 1980’s was clashed with the calm, geometric new modernism from a slightly later period. In each case it was the context and the tradition of the historically rich city that became the superior value.

The article presents two generations of Chinese architects (architects of the so-called First and Second Wave) operating in the post-Mao period, that is, since the reforms of Deng Xiaoping. The main purpose of the article is to present the works of the youngest architects of the Second Wave and try to characterize them. Examples illustrating the article are the realizations of such offices as: META-Project (Wang Shuo), TAOA (Tao Lei), ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke), Zhao Yang Architects and DnA_Design and Architecture (Xu Tiantian). Selected projects are certainly an inspiring example of the experimental Chinese architecture of recent years – critical architecture, which in response to the mistakes of previous years, associated with extensive modernization of cities, tried to rebuild the relationship with the lost tradition, direct and focus its attention to problems of locality and man and his heritage in the modern world. The article was compiled on the basis of source materials obtained directly from architectural offices as part of the author’s work on the exhibition Contemporary Architecture of China, Localized Modernism. The author together with prof. Wang Lu (Tsinghua Univ., Beijing) were co-curators of this first presentation of Chinese architecture in Poland. The exhibition was presented at the Manggha Museum, its opening was accompanied by the Architecture Biennial in Krakow in 2017.

W sytuacji niestabilności i zmian, które charakteryzowały Związek Radziecki w latach dwudziestych ubiegłego wieku, grupa architektów-konstruktywistów pod przewodnictwem Moisieja Ginzburga zajmowała się problemem braku mieszkań dla pracowników w dużych sowieckich miastach. Rozwiązania wypracowane przez zespół Ginzburga zostały opracowane pod patronatem Sowieckich platform OSA i Strojkom. Zostały przeprowadzone w trzech kolejnych etapach zwieńczonych budową Domu Narkomfinu. Niemniej, architektoniczna nowoczesność osiągnięta w Narkomfinie była związana z postępami w sektorze budownictwa mieszkaniowego poczynionymi przez ich kolegów z Europy. Niniejszy artykuł podejmuje analizę faktycznych powiązań pomiędzy owym moskiewskim prototypem a zachodnimi modelami, które zaczynały być opracowywane w Europie, a zwłaszcza w Niemczech. Przedmiotowa koncepcja umieszcza badania prowadzone przez zespół Ginzburga w procesie skomplikowanej i niezwykle ważnej asymilacji, która integrowała nowe modernistyczne techniki Zachodu.

An intensive insertion of nature into urbanized structures provides a common denominator for modern design. The role of alien species in greenery is on the increase, and is the significance of their integration. It is emphasized that the responsibility for the sustainable cultivation of planetary garden rests with the man. This responsibility indicates symbiotic attitude through an active participation in the process of creation and then care/cultivation in order to maintain a new/novel balance.

Pokój is a village located in the Opole voivodeship. In the 18th century a princely complex Carlsruhe was erected here, in the form of a radiant composition with a central square, gardens and parks. The place became a cultural and craft center, also a health spa since the 19th century. Destruction in 1945 interrupted this development, the former Carlsruhe became a commune village Pokój. At present three cemeteries: Evangelical, Catholic and Jewish constitute the evidence of a multicultural past of Pokój village. In the article the history of these cemeteries is presented, composition and location in the village’s layout characterized, their state of preservation studied and individual aesthetic values of each necropolis indicated.

This paper presents the Steinhof Gardens and delves into their planning history. In accordance with an urban design concept by Otto Wagner (1841–1918), the construction phase was planned and carried out by Franz Berger (1853–1938) and his team, and in 1907 the facility was opened. The garden architect Ferdinand Müller (1858–1942) played a role in the implementation of the sanatorium’s gardens. Several alterations have been made since its acquisition by the City of Vienna; a care manual is still lacking.

W kontekście powszechnej globalizacji, komercjalizacji i kształtowania miast w duchu pop-kultury, dobra jakość przestrzeni wiąże się z projektowaniem, które wykracza poza aspekty użytkowe i estetyczne. Konieczne staje się projektowanie ukierunkowane na kreację przestrzeni przyjaznej człowiekowi. Celem artykułu jest wskazanie na podstawie wybranych projektów zagospodarowania przestrzeni wyznaczników przestrzeni przyjaznej. Kluczowe wydają się być: wykorzystanie motywu zabawy, adaptowalność i elastyczność użytkowania, a także odwołanie się do tradycji lokalnych.

Celem pracy było przedstawienie relacji natura-ogród-dziecko na przykładzie projektu zagospodarowania skweru znajdującego się w dzielnicy Węglin Południowy w Lublinie. Współcześnie większość terenów rekreacyjnych dla dzieci wyposażanych jest w urządzenia umożliwiające dzieciom standardowe zabawy ruchowe tj. huśtanie się, kręcenie w kółko, wspinanie. W niestandardowym podejściu do tematu – tereny zieleni miejskiej mogą należeć do nielicznych miejsc, gdzie wśród otoczenia roślin i zwierząt, dzieci mogą rozwijać swoją kreatywność, pasje, utożsamiać się z daną przestrzenią oraz nabywać nowych doświadczeń. W przedstawionej pracy ukazano również konieczność zwiększenia liczby miejsc wypoczynku dla osób w różnych przedziałach wiekowych.

The paper investigates and analysis sacred eye-catchers in Transylvanian gardens and parks. Interpretation of visual connections defined by landscape features with a sacred meaning (crypts, chapels, crosses, thumbs etc.) are the present study’s main purpose. The analysis of the visual connections on a landscape scale comprises the examination of outstanding visual elements (eye-catchers) that are decisive in the case of historic landscapes, gardens and parks, and among these in the case of castle gardens, manor houses and demesnes as well. In these cases the relationship between a manor garden and the surrounding landscape is the result of a conscious shaping of the environment. The sights which determine forcefully the historicity of the landscape are the results of enduring cultural influences over time. Although only just a very few of these former landscape connections persist, their preservation represents a public interest. The investigated eye-catchers – as outstanding landscape elements – determine in a decisive way the structure of garden landscapes in Transylvania. The sentimental, then romantic trends prevailing in the 19th century in many cases expected that outstanding buildings also become important parts of the gardens. The study proves the landscape compositional role and importance of the sacred features situated within the manor gardens, or outside the gardens, in the surrounding landscape, representing a visual entity with the castle garden ensemble.

The western embankment of the Żerań Canal is an area of exceptional natural, cultural and recreational qualities. This site is also the location of the planned construction of a high pressure gas pipeline supplying Żerań Power Plant, which is a strategic undertaking for the north-eastern Warsaw. The study done at the Department of Landscape Architecture of the WULS-SGGW was aimed at determining values of natural and landscape resources and elaboration of the concept of site’s new development after construction of the gas pipeline.

In the structure of cities functional and spatial transformations are constant and are reflected in their contemporary landscape. The enormous scale of present cities creates difficulties in managing their heterogeneous landscape. This city landscape is composition of a number of different landscape units with distinct characteristics and values. Identification and delimitation of those landscape units based on field and study research could therefore be the key for urban landscape management. The current administrative city districts do not include landscape in as material for administration. In one administrational city district even few landscape units can be found. The delimitation of city landscapes as a part of Local Spatial Development Plan may be the basis for setting detailed guidelines for landscape administration. Landscape units therefore could become efficient management tool for urban landscaping.

Artykuł przedstawia badania dotyczące roli budowli sakralnych we współczesnym krajobrazie Warszawy. Obiekty sakralne powinny być częścią elementów i systemów tworzących tożsamość każdego miasta. Badania koncentrują się na określeniu roli budowli sakralnych w kompozycji krajobrazu miasta, w tym wpływu przekształceń przestrzennych terenów położonych w najbliższym sąsiedztwie budowli sakralnych na kompozycję przestrzenną badanych założeń.

Post-industrial areas are commonly perceived as degraded and destroyed. In thorough examination one can find how fruitful can be nature left alone with own initiative. Żabie Doły is a territory on the border of Chorzów, Bytom and Piekary Śląskie with status of nature-landscape protected complex. Its core values are habitats of rare species of animals, especially birds. Genesis of the place are the most interesting. Protection is not covering existing remains of natural ecosystems. Site was previously used for agriculture. Its landscape was changed by coal mine activity, exploitation of zinc, lead and brown iron ores. That caused ground subsidence of 5–8 m and appearing of troughs with ground water. Some no longer used railway high embankments are characteristic for the landscape as well as spoil heaps and settling ponds. Soils and pond bottoms are con362 taminated by heavy metals. In spite of the ecologically uneven situation the site is a habitat for many animals protected by national and community law, especially birds. It was confirmed now the presence of 64 species of them, but earlier published sources suggested nearly the twice higher number. There are observed many other animals, European hamster among them. Local flora collect 375 species. Valorisation done in 2016 was basic source for development plan prepared in 2017 for part of area within Bytom borders. Żabie Doły is the site of “intertwined worlds” of natural habitats, recreation, fishing, bird watching and ecological events. Present tendencies in nature protection imply the way of revitalization enhancing nature popularization. So overlap of functional layers was supported by specific infrastructure and new “world” of virtual reality was added to attract young generations.

This paper is intended as a contribution to broader considerations and discussions on the still overlooked issues of garrison landscape architecture, its canon – the essence of the place, its identity. Thus far, the issues of garrison space, its attributes – architecture, elements of development and organised greenery – have been beyond the mainstream of scientific deliberations and constituted a peculiar taboo for various reasons and due to specific transition points in history. Being both closed areas and, after the end of their military functions, post-military ones, they are particularly suitable for playing a significant role in urban relations of inner-city areas and their contemporary conservation creations. In the referenced designs and executions, they can provide examples of development directions that take into account their previous military identity – the spirit of the place.

‘Composing’ and ‘composition’ are key terms in the announcement and subject of the conference. In this paper we want to investigate and analyse some backgrounds of the terms ‘composition’ and ‘design’ in landscape architecture. The two terms are related but not the same. ‘Composition’ refers to a static phenomenon; composing is the active form. ‘Design’ can be used both as active form – the act of designing – while it can also be used as a passive phenomenon; the noun ‘design’ stands for a plan. ‘Composition’ is an older term, already used in the classical architectural treatises such as by Alberti. Both terms stand for the core of what landscape architects do, making plans for realising future environments for people. We will start by giving a short overview of terms and definitions as used in references and set out the scope of the paper. We will continue with a short historical overview of the term ‘composition’ from the first architectural treatises on. Around the end of the 19th century and the beginning of the 20th, the term ‘design’ starts to emerge. Its introduction and rise is closely related to the setting up of architectural schools where the materialising of projects and the design backgrounds are separately treated in design studios. In the second part we will give a short historical outline of the development of landscape architecture over time with special attention to the turn of the last century when the first landscape architecture schools and programs started to emerge. In the last part we will develop a typological overview of the relation between composition and design, illustrated by realised projects. In the conclusion we will summarise the relation between structure, composition and design in contemporary practice; and put forward that composition in landscape architecture is ‘designed structure’. In this way the terms composition and design can be related and distinguished both in theory and practice.

W artykule zaprezentowano różne wzory projektowania sacrum w zielonych przestrzeniach publicznych, jak również Uniwersalny wzorzec parku o właściwościach terapeutycznych. Jako przykład omówiono kompleks zielonych przestrzeni publicznych w Wejherowie, utworzony przez Kalwarię Wejherowską i Park im. A. Majkowskiego.

Bezpieczeństwo to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Od czasów neolitu potrzebę tę spełniano poprzez specjalną organizację przestrzeni ludzkich siedzib – jako scenografii spodziewanych walk. Artyleria dalekosiężna zatrzymała rozwój fortyfikacji bastionowej, kleszczowej i poligonalnej, otwierając erę fortów, twierdz pierścieniowych, a w końcu fortyfikacji rozproszonej, broniącej granic krajów jako fronty ufortyfikowane. Paradoksalnie krajobraz, przygotowany jako przyszłe pole walk fortecznych – wyglądał jako pokojowy, parkowy, romantyczny krajobraz w typie angielskich ogrodów w stylu „beautifull”. Krajobraz znany z krwawych walk z okresu I Wojny Światowej obecnie nadal pozostają w służbie. Pełniąc funkcje wielkich kompleksów memorialnych, muzeów otwartych i wielkich kompleksów zieleni, zauważanych w planach rozwojów miast. Mają wartości historyczne, ekologiczne, kompozycyjne dla krajobrazu miasta, także wartości turystyczne. Twierdze nieistniejącej monarchii austro-węgierskiej są najlepszym przykładem wartości wspólnego technicznego i historycznego dziedzictwa narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Projektowane według indywidualnych kierunków opracowanych przez austro-węgierską inżynierię wojskową, w skrajnie trudnych warunkach taktycznych i ekonomicznych, realizowane były w specyficznych warunkach federacyjnego państwa – swoistej „wspólnoty europejskiej”. Ich wyjątkowe i uniwersalne wartości stanowią podstawę do starań o ich transgraniczny wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Artykuł przedstawia zapis procesów projektowych konkursowych związanych z planowaną realizacją założenia krajobrazowego, rzeźbiarsko-architektonicznego w Parku Konstytucji 3 Maja w Białymstoku. Tematyka pracy dotyczy zagadnień określania zasad kształtowania kompozycji oraz budowy i morfologii formy architektoniczno-krajobrazowej. Projekt ukazany będzie w kontekście doświadczeń dydaktycznych na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Białostockiej, na kierunku Architektura Krajobrazu.

Od kilku dekad brytyjskie kurorty nadmorskie (w tym Blackpool) przeżywają głęboki kryzys spowodowany przeobrażeniami rynku turystycznego, trendów społecznych i gospodarczych. Sytuacja ta domagała się wprowadzenia przekształceń dla zaadoptowania do nowej sytuacji ekonomicznej, turystycznej oraz kulturowych preferencji odwiedzających. Wyzwaniem dla miasta stało się zdefiniowanie nowej − zdywersyfikowanej i zawężonej do określonego pola działalności i aktywności − oferty turystycznej.

Praca prezentuje metodę inwentaryzacji widokowej i jej wykorzystanie we współczesnym wcieleniu znanej od wieków w kulturze dalekiego wschodu, a chętnie stosowanej na przestrzeni lat i epok stylowych idei widoku zapożyczonego (zapożyczonej scenerii).

Od dziesięcioleci trwa złożony i silnie postępujący proces zagospodarowywania polskiego wybrzeża. Doprowadziło to do głębokiej degradacji krajobrazu kulturowego miejscowości nadmorskich. Celem artykułu jest wyeksponowanie potrzeby planowego rozwoju pasa nadmorskiego w kontekście jego rozwoju turystycznego i zwrócenie uwagi, że wraz z nieustannie rosnącym zapotrzebowaniem naszego społeczeństwa na agresywny, pozornie komfortowy sposób wypoczynku, tracimy kolejne tereny wyróżniające się ciągłością rozwoju i niegdyś świadomie kształtowaną przestrzenią.

Budowanie miast nie jest zajęciem dla każdego. Aby na tym polu działać z powodzeniem potrzebne są umiejętności, z których pożytek staje się dobrem publicznym. Umiejętności – zdobywane wraz z wiedzą i doświadczeniem, nakładającymi się na wrodzone zdolności: intelekt, wyobraźnię, wrażliwość artysty. Ale również owo dobro publiczne, a więc akceptowane i właściwie pożytkowane dzieło sztuki budowy miast nie zaowocuje w każdych okolicznościach. Trudno sobie wyobrazić zadowolenie nomadów z mieszkania w dzielnicy willowej. Nie znaczy to jednak, aby urbaniści tworzyć mieli „pod publiczkę” – wprost przeciwnie! Jak w każdej sztuce, tak i w tej, odbiorca powinien otrzymać od twórcy dzieła nieco więcej niżby się spodziewał. Celem planowania jest ład przestrzeni. Jego ustawową definicję trudno wykorzystać jeśli chodzi o mieszczące się w niej „wymagania kompozycyjno-estetyczne”. Od czasów Witruwiusza określano je jako venustas a więc pożądany powab przestrzeni. Dziś, z rzadka używając synonimu „piękno” – podchodzimy do tego tak, jakby nie wypadało o tym mówić, jakbyśmy zapomnieli, że sztuka budowy miast może przynieść piękno w otoczeniu człowieka! Wobec trudno uchwytnego – w urzędowej nowomowie – meritum, zastępuje się je gąszczem wymagań dotyczących między innymi skali opracowania, oprogramowania komputerowego, zakresu uzgodnień, skutków finansowych itp. Zupełnie tak, jakbyśmy chcieli dokonać wyboru miss na podstawie zaświadczeń lekarskich kandydatek. Tymczasem kryteria te powinny być jedynie dopuszczające do uczestnictwa w konkursie, zaś laureatem i zleceniobiorcą powinien być ten, kto zaprojektuje najpiękniejszą kompozycję przestrzenną,

The author attempted to characterise qualities of complexes of buildings built on various scales in Polish cities, in search of the lost qualities of urbanity and the possibility of reclaiming the housing environment for the city and its residents, a housing environment that is conducive to social integration thanks to the urban climate of the spatial and functional structure of new development complexes in which open public space links urban tissue that is equipped with the necessary programme of social service infrastructure.

Brasilia. A city that is a utopia. An experiment. A political act. A city that is a symbol and a manifesto. Built because of an idea and boldly cast deep inland. And although it was built in the 1960’s, it still elicits strong emotions. This masterfully planned city was meant to be a model centre and an aesthetic symbol of new modernist thought, as well as the key to the success of Brazil’s young society. Over sixty years have passed since signing the founding act of the city by the socialist and populist Juscelino Kubitschek. How is this urban masterwork, the symbol of Brazilian postmodernism, that once surprised and enchanted the entire world, developing today? What is left of the imaginings and assumptions of functionalists? Can we state that this globally unique experiment was successful?

The range and scope of an architect’s tasks has shifted: from that of a designer burdened with responsibility for the shape and effectiveness of architecture, to that of a director (animator) of urban space, responsible for the smooth and undisturbed direction of the spectacle taking place within the urban space, of the incessant, simultaneous and unbroken continuum of the mutually interactive scenes from the life of the City. Architecture, or rather urban space, has become a scenography for the synergistic holistic/multidirectional activities sustaining the life of the residents and making the uses and functions of architecture more effective. Programmers, directors, animators of culture, city mayors, grassroots initiatives of the residents, wealthy investors – all of these organizers of urban space should have equal rights and prerogatives in the process of ARRANGING URBAN SPACE. Does a present-day city still need architects?

W artykule przedstawiono narzędzie – rozmyte mapy kognitywne FCM, które może być wykorzystane do modelowania percepcji krajobrazu. Metodologia pozostawia szanse na wprowadzenie uzupełniających lub alternatywnych zasad oceny, źródeł danych i zastosowań. Narzędzie FCM nadaje się do określania różnych scenariuszy działań, w zależności od np.: przewidywanych trendów użytkowania gruntów lub celów przyjętych w strategii planowania przestrzennego. Zarządzanie krajobrazem kulturowym wymaga uczestnictwa społeczności (zwłaszcza lokalnych) w procesie kształtowania krajobrazu tak, aby możliwy był wzrost jego jakości i akceptacji przy jednoczesnym minimalizowaniu konfliktów przestrzennych. Włączenie budowy map kognitywnych FCM jako narzędzia wspomagającego proces podejmowania decyzji na jednym z etapów (np. partycypacji społeczności lokalnej) w planowaniu przestrzennym umożliwia spełnienie tych wymagań.

Cities in recent times suffer from deterioration, suburbanization and depopulation, although as the historically evolved townscapes, they bring economic, social and cultural assets. The reurbanization activates and renews the areas, which lost their functional and formal attractiveness and actuality. The public investments, which protect and capitalize the historical heritage of the cities are the main tool to implement this vector of development. This paper, on the example of analysis of selected group of public investments, which took place in a historic townscape of Szczecin, focuses on significance of the cultural and historical values and presents their catalytic effect on further city development.

Development of Shanghai in 20th century didn’t proceed sustainably. An impressive pace of urbanization and industrialization, the disastrous state of the urban environment. Shanghai in 21st century has become a model of “green” urban planning, delivering more and more pure environment, sustainable “green” and “blue” infrastructure, large-scale reservoirs of open spaces, reclaimed waterfronts, modern public spaces and parks, implementing the latest trends in landscape architecture and serving eco-system functions.

Pochodzący z początku XX w. kościół Niepokalanego Poczęcia NMP, konwentualny oo. Karmelitów Bosych w Krakowie, wznoszono w dwóch etapach. Budową fazy drugiej, obejmującej korpus nawowy kierował jej projektant – architekt Franciszek Mączyński. Na szczególną uwagę zasługuje skrupulatnie prowadzony przez głównego majstra – Stanisława Słowika dziennik budowy, pozwalający zapoznać się ze specyfiką prowadzenia prac budowlanych na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego wieku.

Calvary sanctuaries were unique complexes whose functioning was connected with landscape. Beginning in the ’70s of the XVIIth century, a large number of calvary complexes was created in Silesia and the County of Kladzko. They were based on one of two basic models – Sacri Monti (among others Góra Świętej Anny, Wambierzyce, Bardo) and linear (Krzeszów, Brzeg Dolny, Góra, Rudy, Trzebnica).

Sacred spaces in hospitals – chapels or sacred gardens, as places of peace and tranquility, address spiritual needs of the patients and their families. The paper examines the elements creating the phenomenon of sacrum in the composition of the historical Stummer`s hospital in Topoľčany. Today the historical hospital complex is not used for its former functions and the question is how to preserve the sacred phenomena in the context of its future new uses.

This article presents the historic town of Røros, which has been inscribed into the UNESCO World Heritage List since 1980. Røros is located on the river Glomma, in central and eastern Norway, in the Sør-Trøndelag region. Settlement in this area developed around the mid-17th century when rich copper deposits were discovered. Not only the mining tradition of the town from that period, but also timber houses, a water transport system and relics of a former foundry as well as machines used for copper mining have survived until the present. The indicated elements of the cultural heritage of the town confirm its unique character on the European scale, while the cooperation between the local community and authorities in order to protect and revalorise the complex is exemplary. According to the Authors, such cooperation is indispensable for the process of protection and revalorisation of cultural heritage to run smoothly, of which Røros is proof.

Sacrum incorporating in spatial composition configuration of Silesian, catholic cemeteries was presented in this article. Cemeteries classification as Holy Places, protection of their sacral character as well as their spatial demands was highlighted. Analysis of problems connected with occurrence, legibility and realization of sacrum content within composed space was conducted for chosen Silesian necropolis.

The variety of forms of Medieval landscapes reflects the political and social situation of European territories in the period between the fifth and the fifteenth century. From a contemporary point of view, we are dealing with a number of distinct types of landscape objects in European areas, such as 1. Medieval fortresses (castles); 2. residential settlements, including cities, towns and villages; 3. abbeys and smaller monasteries; 4. churches in open landscapes and pilgrimage centres; 5. areas of agriculture; 6. garden compositions; 7. specifically Polish relics of the past such as early-Medieval gords.

The definition of the ubiquitous in art idea of sacrum is always quite subjective. That’s why it should be always viewed through the prism of an individual and cultural themes that guided and shaped the author or the founder of a particular piece of art. Natural and scenic wealth of Silesia with the cultural background and the garden design dated back to the 19th century, is an excellent example of pluralism of sacrum, which in the area of a garden can be marked by a path, sculpture that is a symbol of the national power, by a garden itself as a gift and by the landscape in general.

The article is devoted to the ancient tradition in the European art and the impact of antiquity on our European identity. The issue of reception of ancient models in art, in particular in the architecture of the Middle Ages, thus the epoch that was chronologically closest to the heritage of the Imperium Romanum, has accompanied the author since the very beginning of her academic career. Such personal approach to the issue and strong belief about the significance of the accomplishments of ancient culture for the development of European artistic thought resulted in the fact that the author decided to come back to it. In spite of the passage of time, it is still a valid subject matter, consistently pursued by Polish and foreign researchers.

She (Nature) is an eternal present. Past and future are unknown to her. The present is her eternity. She is beneficient. J.W. von Goethe Goethe is speaking about the ever-lasting value and importance of Nature. Even in today’s luminous, rushing and digital world, Goethe’s faithful idea and the theory of Christian Hirschfeld, which brought to life the 18th-century urban public park movement, represents a value. Though the citizens’ use and habits are varied in every age and region, society, the individuals need physical and spiritual recreation offered by urban parks. The overall goal of the research is to highlight the role of natural elements and urban landscape character in space composition means on the example of the two centuries old historic urban park in Budapest, the Városliget, one of the very first urban public parks. Main research questions: What are the main landscape and nature structures and elements that define the composition? What are the main changes in compositional means in the long evolution of the park in the stress of urban development and social change? Can we find universal design means for the general park use forms or does the local spirit play the dominant role in public park design? This study focuses on the composition means over time, in the transformation process of the Budapest Városliget, from the first landscaping and replantation of the swampy area in the outskirt of Pest town at turn of 18–19th century when Nature and her humanized garden and park forms became increasingly recognized as means and purposes of spiritual, physical and societal renewal. The research is based on analyses of ecological, landscape aspects and features, of social, public and political input into planning and building that affected the composition and the construction of the urban public park. The analyses focus on the significant momentums of park evolution, while observations focus on the relations between changing social and landscape aspects in the design and planning process.