Nauki Humanistyczne i Społeczne

Nauka

Zawartość

Nauka | 2025 | No 3

Abstrakt

Dyskusja nad kontrowersyjnymi praktykami wydawniczymi rozgrzewa umysły naukowców nie tylko w naszym kraju. Jest widoczna w wielu czasopismach naukowych, w tygodnikach i dziennikach szerokiego zasięgu społecznego, ale także w mediach społecznościowych. Coraz bardziej w nauce liczy się nie tyle odkrycie i jego ranga, co liczba publikacji w roku na naukowca, na katedrę, na uczelnię. Liczby te potem przekładają się na wielkość finansowania jednostek naukowych. Nie odkrycie naukowe powodowane ciekawością świata, a uzyskanie jak najwyższego miejsca w rankingu krajowym czy międzynarodowym staje się celem naukowców i jednostek naukowych. W artykule przedstawiono bolączki współczesnej nauki, które związane są z rozpowszechnieniem ocen badań opartych na liczbach publikacji i cytowań prac naukowych. Przedstawiono także propozycje kroków, jakie może podjąć środowisko naukowe dla zahamowania i odwrócenia niekorzystnych trendów w obrocie informacją naukową.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Adam Liebert
1
Romuald Zabielski
2
Michał Mrozowski
3

  1. Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej im. M. Nałęcza PAN
  2. Centrum Medycyny Translacyjnej SGGW w Warszawie
  3. Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej

Abstrakt

W naszym badaniu podchodzimy do zagadnienia produktywności naukowej w ujęciu longitudinalnym (podłużnym), śledząc kariery naukowców na przestrzeni czasu (maksymalnie przez 40 lat). Najpierw klasyfikujemy naukowców w ramach decylowych klas produktywności publikacyjnej – od najniższych 10% do najwyższych 10%. Następnie analizujemy wzorce mobilności między tymi klasami na dwóch etapach kariery: przed i po habilitacji (czyli tylko z doktoratem i tylko z habilitacją). Nasze wyniki potwierdzają, że radykalne zmiany poziomu produktywności publikacyjnej (zarówno wzrost, jak i spadek) w zasadzie w polskim systemie nauki nie występują. Podobnie jak w badanych gdzie indziej zbiorczo państwach wysoko rozwiniętych (zob. Kwiek i Szymula 2025). Naukowcy z bardzo słabym dotychczasowym dorobkiem publikacyjnym mają znikome szanse na osiągnięcie bardzo wysokiego poziomu produktywności w przyszłości, niezależnie od dziedziny nauki (w ramach dziedzin STEMM: nauki ścisłe, techniczne, inżynieryjne, matematyczne i medyczne). Nasze badania wskazują na długoterminowy charakter kariery naukowej: produktywność publikacyjna na etapie przed habilitacją silnie wpływa na produktywność w bardziej niezależnym okresie pracy naukowej na etapie po habilitacji. Wykorzystujemy mikrodane dotyczące karier naukowych (pochodzące z baz danych OPI PIB) oraz metadane dotyczące publikacji (z surowej bazy danych Scopus). Polscy doktorzy habilitowani często pozostają w przypisanych im klasach produktywności przez wiele lat: naukowcy o wysokiej produktywności publikacyjnej utrzymują swój status, podobnie jak naukowcy o niskiej produktywności. Wyniki analizy regresji logistycznej silnie wspierają nasze dwuwymiarowe ustalenia. Badanie obejmuje wszystkich polskich doktorów habilitowanych widocznych na arenie międzynarodowej – w postaci artykułów naukowych indeksowanych w bazie Scopus w pięciu obszarach STEMM (N = 4165; Nart = 71 841 artykułów).
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Marek Kwiek
1
ORCID: ORCID
Wojciech Roszka
2
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  2. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu,Centrum Studiów nad Polityką Publiczną UAM w Poznaniu

Abstrakt

W artykule argumentuje się, że istnieje uniwersalny, wcześniejszy, neurobiologicznie zdeterminowany rdzeń reprezentujący mądrość istnienia jako atrybut życia, jego subiektywności, autonomii i podmiotowości. Dla istot przed człowiekiem podstawą ich mądrości stanowią różne formy racjomorficzności determinujące skaning środowiska i adaptację do jego zmian. Później wyłonienie się autonoetyczności i rozwiniętego języka zmienia formy mądrości. Pojawia się „mądrość” jako stan umysłu i związane z nią metapoznawanie, myślenie refleksyjne i autonomia poznawania. W ogólnym sensie podstawę mądrości organizmów żywych determinuje synchronizacja mechanizmów racjomorficzności ukierunkowanych na zmienne cele adaptacyjne. Synchronizacja ta determinuje rdzeń mądrości określony przez Waltera Cannona jako mądrość ciała. Rdzeń ten kształtował się w toku ewolucji monohierarchicznego w swojej istocie systemu pamięci, od pierwotnej pamięci proceduralnej, poprzez pamięć semantyczną, do pamięci autonoetycznej. Czy istnieje wyraźna granica oddzielająca mądrość człowieka od różnych form mądrości u istot żywych? Jeśli uznamy pamięć proceduralną za bazę, to granicy takiej nie można wytyczyć. Pamięć proceduralna determinuje rezultaty nieświadomego przetwarzania intuicyjnego i związane z nimi struktury doświadczenia implicite. Pamięć proceduralna równoważna mechanizmom intuicji stanowi pierwotny rdzeń mądrości. Później, gdy wyłoni się i ukształtuje pamięć autobiograficzna (epizodyczna), mądrość staje się jej nieodłącznym wewnętrznym składnikiem jako doświadczanie własnego istnienia, orientacji temporalnej, podróży w czasie. Wyłania się autonoetyczność jako doświadczanie rozumności własnego istnienia. W strukturalnym sensie rdzeń mądrości integruje globalnie zorientowane doświadczenie intuicyjne z rezultatami metapoznawania i doświadczaną autonoetycznością. W funkcjonalnym sensie podstawę mądrości stanowią mechanizmy zmian ekwiwalentności poznawczej poprzez dopełniające się formy myślenia abstrakcyjnego i metaforycznego.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Czesław S. Nosal
1

  1. Wydział Psychologii we Wrocławiu, Zakład Metateoretycznych Zagadnień w Psychologii

Abstrakt

Rozwiązywanie problemów granic w akademickim życiu wolności słowa, finansowania prowadzonych przez uczonych badań oraz tolerowania takich zachowań, które utrudniają to życie, można uznać za najistotniejsze wskaźniki kondycji nauki i nauczania w szkolnictwie wyższym. Pojawiły się one praktycznie od momentu powstania pierwszych uniwersytetów zarówno w krajach zachodnich, jak i w Polsce. To, że te kraje potrafiły sobie z nimi jakoś poradzić, świadczy m.in. to, że ich uczelnie zajmują dzisiaj czołowe miejsca w prestiżowych rankingach, a ich uczeni mają na swoim koncie przełomowe odkrycia. Polskie uczelnie w tych rankingach albo zajmują odległe miejsca, albo też w ogóle się w nich nie pojawiają. Rozważania te traktuję jako głos w dyskusji nad przyczynami tego nienadążania Polski za światową czołówką.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zbigniew Drozdowicz
1
ORCID: ORCID

  1. emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Abstrakt

W artykule przedstawiony został życiorys Mariana Falskiego (1881–1974), wybitnego polskiego pedagoga i działacza oświatowego, który zajmował się organizacją szkolnictwa oraz był pionierem w zakresie statystycznych badań oświatowych. Jego najbardziej znanym dziełem był Elementarz, który uważany jest za najpopularniejszy i najbardziej znany polski podręcznik szkolny. Elementarz opierał się na tzw. metodzie wyrazowo-analitycznej i nawiązywał do psychologicznych praw percepcji wynikających z teorii psychologii postaci. Pierwsze wydanie tej książki ukazało się w roku 1910, zaś kolejne wersje używane były do końca XX wieku. Uczyło się na nim czytać i pisać kilka pokoleń Polaków.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Cezary W. Domański
1

  1. Instytut Psychologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstrakt

Sztuczna inteligencja potrafi zapewniać nam wirtualną nieśmiertelność, ale budzi też związane z tym olbrzymie kontrowersje. Automatycznie generowane na podstawie dostępnych tekstowych i wizualnych danych wypowiedzi i wizerunki osób dawno już nieżyjących stają się coraz powszechniejsze, a niedawno opublikowane badania ekspertów wręcz sugerują, że w nieodległej przyszłości liczba nieżyjących, ale cyfrowo ożywionych osób może przewyższyć liczbę osób żyjących. Niezależnie od już potwierdzonej satysfakcji kontaktu ze zmarłą osobą ze strony np. jej rodziny i bliskich, nieograniczone są możliwości tendencyjnych manipulacji mogących całkowicie zniekształcać rzeczywistość. Problem wirtualnej nieśmiertelności staje się olbrzymim wyzwaniem dla regulatorów cyfrowego świata.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Michał Kleiber
1

  1. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Warszawa

Instrukcja dla autorów

NAUKA jest czasopismem Polskiej Akademii Nauk wydawanym kwartalnie w języku polskim lub angielskim. Czasopismo publikuje recenzowane prace naukowe, artykuły przeglądowe, polemiczne, wspomnieniowe, recenzje oraz listy do redakcji.

Wszystkie materiały do publikacji prosimy przesyłać drogą elektroniczną do sekretariatu redakcji lub do członków Komitetu Redakcyjnego. Artykuły należy przygotować za pomocą standardowego edytora tekstu. Tekst nie powinien zawierać poprawek, podkreśleń i spacjowań. Kolejne akapity należy rozpoczynać wcięciem. Do pracy prosimy dołączyć streszczenie (maksymalnie 250 słów) oraz słowa kluczowe (trzy do ośmiu). Jeśli praca napisana jest w języku polskim, to wówczas tytuł pracy, słowa kluczowe oraz streszczenie należy dostarczyć również w języku angielskim. Ilustracje prosimy przesłać w oddzielnych plikach, niezależnie od tego, czy zostały one umieszczone także w pliku z tekstem. Jakość ilustracji powinna pozwalać na ich bezpośrednią reprodukcję oraz skalowanie do formatu czasopisma. Fotografie i ilustracje w formie map bitowych muszą posiadać rozdzielczość wynoszącą co najmniej 300 dpi i być zapisane w typowym formacie graficznym. Zamieszczanie ilustracji barwnych wymaga uzgodnienia z redakcją.

Wraz z plikiem zawierającym artykuł i plikami z ilustracjami należy przesłać:

a) pismo, w którym pierwszy autor zwraca się do redakcji o wydrukowanie pracy w czasopiśmie (formalne zgłoszenie materiału do publikacji w kwartalniku NAUKA), podaje swój adres, afiliacje, adres e-mailowy oraz podpis wraz z podaniem tytułu naukowego;

b) pisemne oświadczenie, że praca nie była dotąd ogłoszona drukiem i nie została złożona w innej redakcji. W przypadku wykorzystywania rycin (lub innych elementów) uprzednio publikowanych lub pochodzących od innych autorów należy dołączyć pisemną zgodę autorów i wydawnictwa na ich wykorzystanie;

Literatura przedmiotu powinna być umieszczona na końcu pracy w układzie sekwencyjnym (odwołanie w tekście, np. [1]) lub alfabetycznym typu „autor-rok” (odwołanie w tekście, np. (Ziman J., 1978)).

Artykuł:

Watson J.D., Crick F.H.C., Molecular structure of nucleic acids. Nature 1953, nr 171,

s. 737–738.

Książka:

Ziman J., Reliable knowledge. Cambridge University Press, Cambridge 1978, s. 124–157.

Rozdział w książce:

Klemensiewicz Z., Przekład jako zagadnienie językoznawstwa, [w:] O sztuce tłumaczenia, pod redakcją M. Rusinka, Wrocław 1955, Zakład im. Ossolińskich, s. 85–97.

Tytuły artykułów w literaturze przedmiotu powinny być podane w oryginalnym brzmieniu, a skróty tytułów czasopism według Web of Science: Standard journal abbreviations oraz wykazów narodowych i branżowych. Spis piśmiennictwa nie powinien zawierać niepublikowanych danych, informacji prywatnych lub prac w przygotowaniu. Odwoływanie się do takich źródeł może występować jedynie w tekście.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji